8 علت پرخاشگری کودکان + راه‌های آموزش کنترل خشم در کودک + تست

پرخاشگری چیست؟

پرخاشگری به عدم کنترل رفتار در برابر موقعیتهای ناخواسته یا به رفتاری اطلاق می‌شود که هدف از آن نابود کردن یا صدمه ( جسمی یا کلامی) به خود یا دیگران است. روانشناسان پرخاشگری را به دو دسته "وسیله‌ای" و "خصمانه" تقسیم می کنند.

پرخاشگری وسیله‌ای، رفتاری است که برای  رسیدن به هدفی انجام می شود اما پرخاشگری خصمانه به قصد آسیب رساندن به دیگری صورت می گیرد.

پرخاشگری در کودکان معمولا از نوع وسیله ای است. این نوع پرخاشگری، به خاطر متعلقات است. کودکان اسباب بازی همدیگر را می‌قاپند، یکدیگر را هل می‌دهند تا با اسباب بازی مورد علاقه شان بازی کنند. کودکان به ندرت اتفاق می‌افتد که بخواهند به کسی آسیب برسانند یا از روی عصبانیت دست به پرخاشگری بزنند.

سن پرخاشگری کودکان

بسیاری از کودکان از هل دادن، گاز گرفتن، پرتاب کردن و تخریب کردن اشیا به عنوان وسیله ای برای رسیدن به خواسته های خود استفاده می کنند. این نوع پرخاشگری در کودکان دو تا سه ساله بسیار رایج است.

پرخاشگری در کودکان سه تا شش سال علاوه بر موارد بالا شامل رفتار تهاجمی، بدرفتاری هنگام صرف غذا و لباس پوشیدن، دروغ گفتن و رقابت با خواهر و برادر هم می شود. همانطور که بچه ها رشد می کنند پرخاشگری های فیزیکی کاهش یافته و پرخاشگری کلامی اغلب افزایش می یابد. 

علت پرخاشگری کودکان

1. پرخاشگری کودک به دلیل تولد نوزاد جدید: کودک ممکن است، فکر کند که با ورود میهمان ناخوانده، دیگر جایی برای محبت به او بافی نمانده و نمی تواند مانند همیشه مرکز توجه اطرافیان خود باشد. از این رو، دست به پرخاشگری می زند و یا با پرتاپ اشیاء یا ناسازگاری و کج خلقی، خشم خود را تخلیه می کند. در چنین وضعیتی حتی ممکن است نوزاد را مورد آزار و اذیت قرار دهد.

مطلب مرتبط: چگونه حسادت کودک بزرگتر به کوچکتر را کنترل کنیم؟

2. برآورده نشدن خواسته های کودک نیز در بروز پرخاشگری موثر است: در این حالت کودک عصبانیت خود را با لگد زدن و فریاد کشیدن نشان می دهد. اغلب اوقات کودکی که با مادر خود از منزل خارج می شود، با مشاهده اجناس گوناگون بهانه گیری را شروع می کند و در صورت بی توجهی مادر به خواسته هایش، بنای پرخاشگری و کج خلقی را می‌گذارد.

3. ناکامی نیز از عوامل موثر پرخاشگری کودکان است: کودکی که دلش می خواهد هنگام بازی یا هر گونه رقابت با همسن و سالان خود همیشه برنده مسابقه باشد یا در مدرسه نمره بیست بگیرد، در صورت برآورده نشدن خواسته هایش، دچار ناکامی شده و پرخاشگری می‌کند. البته موضعگیری والدین در این امر، بی‌تاثیر نیست؛ چرا که بدون در نظر گرفتن علایق و توانایی‌های فرزند خود از او انتظار دارند که همیشه و در همه حال با کسب موفقیت های پی در پی به عنوان ستاره جمع شناخته شود این درحالیست که با این کار موجب پرخاشگری و ناکامی در فرزند خود می شوند. 

مطلب مرتبط: چرا لازم است کودکان ناامیدی را تجربه کنند؟

4. شیوه‌های تربیتی والدین در پرخاشگری کودک موثر است: استفاده از تنبیهات بدنی، نداشتن ارتباط عاطفی موثر با کودک و نظارت نکردن بر رفتار کودک در بالا رفتن میزان پرخاشگری کودکان موثر است. برخی والدین در برابر رفتار ناپسند فرزندشان، از شیوه های تنبیهی باثباتی استفاده نمی کنند. زمانیکه عمل ناشایستی از کودک سر می زند، او را به شدت تنبیه می کنند ولی در مواقع دیگر در برابر آن رفتار، عکس العمل خاصی نشان نمی دهند!

مطالب مرتبط:

 6 مشکل رایج والدین در تربیت کودک + راه حل 

 ده اشتباه بزرگ در تربیت کودک + تاثیرات منفی آن

5. برقرار نکردن ارتباط عاطفی مناسب با کودک موجب پرخاشگری می شود: در چنین وضعیتی کودک خود را تنها و بی کس احساس می کند و با کمبود محبت مواجه می‌شود. که نتیجه آن  ایجاد برخی از اختلالات روانی از جمله اضطراب، افسردگی و پرخاشگری است. بی اعتنایی نسبت به کودک و بی‌توجهی به نظرات و عقاید وی موجب موضعگیری بی جهت او در برابر رفتار و افکار دیگران خواهد شد و ممکن است با توسل به پرخاشگری در صدد بروز عقیده شخصی خود برآید.

مطالب مرتبط:

 6 زمان طلایی برای ارتباط با کودک 

 چگونه در کودکان حس تعلق به خانواده ایجاد کنیم؟

6. حسادت یکی دیگر از علل پرخاشگری کودکان است: کودکی که فکر می‌کند تمام موقعیتها باید از آن او باشد یا فقط  از با صفات مثبتی چون باهوش، زرنگ و مهربان باید تعریف شود، تحمل شنیدن هیچگونه سخن مغایر با وضعیت مورد دلخواهش را ندارد و اگر متوجه شود کودک یا کودکان دیگر نیز با دارا بودن همان خصوصیات مورد توجه سایرین هستند، ممکن است در برابر آنان حالت تدافعی به خود گرفته و پرخاشگری کند.

7. گاهی رفتارهای پرخاشگرانه کودکان ناشی از تقلید از دیگران است: رفتار پرخاشگرانه والدین با یکدیگر نیز تاثیر سوئی در حافظه کودکان بر جای می گذارد. ذهن کودک، مانند لوح سفیدی است که تمام اعمال، رفتار و گفتار دیگران در آن نقش بسته و بتدریج شکل می گیرد. ممکن است، رفتاری که از پدر و مادر سر می زند، همان لحظه توسط کودک تقلید نشود ولی در رفتارهای آینده وی بی تاثیر نخواهد بود. همچنین مشاهده فیلم‌های خشونت آمیز تلویزیون، از دیگر عوامل موثر در پرخاشگری کودک است. کودکان، به خصوص پسران، جزء به جزء صحنه ها خشن فیلم را با دقت از زیر نظر گذرانده و در یک موقعیت مساعد، تمام آموخته های خود را به معرض نمایش می گذارند. 

مطلب مرتبط:  تاثیرات منفی انیمیشن بر رفتار کودکان و 6 راهکار مقابله با آن

8. رشد احساس استقلال دلیل دیگر پرخاشگری در کودکان است: کودک در روند رشد به تدریج تمایل دارد برخی از کارها، مانند غذا خوردن و لباس پوشیدن را خودش انجام دهد، اما چون از عهده انجام آنها برنمی آید، دچار خشم می شود. بعد از سه سالگی، بهتر است به کودک اجازه داده شود که برخی از کارهای شخصی خود را انجام دهد یا حتی در انجام کارهای منزل با او مخالفت نشود. دخترها، معمولا در این سنین به شستن ظرفها، چیدن سفره یا پذیرایی از میهمان تمایل نشان می دهند. در صورت مواجه با چنین مواردی باید در حد توان کودک به خواسته‌هایش پاسخ مثبت دهید. این گونه حس همکاری، اعتماد به نفس و استقلال نیز در او تقویت خواهد شد.

مطلب مرتبط: در هر سنی چه مسئولیتی به فرزندان بدهیم؟

نکته: جامعه از همان دوران کودکی، پرخاشگری را حق مسلم پسرها می‌داند و دخترها را از این کار منع می‌کند بر همین اساس نیز والدین در مقابل پرخاشگری پسرها تحمل بیشتری نشان می‌دهند و درنتیجه رفتار پرخاشگرانه آنها را تقویت می‌کنند.

می توانید به طور آنلاین از طریق تست سنجش پرخاشگری کودک میزان خشم و پرخاشگری را در فرزند خود ارزیابی کنید.

چگونه از پرخاشگری در کودکان جلوگیری کنیم؟

پرخاشگری یکی از معضلات رایج در کودکان است البته والدین با کسب مهارت‌هایی می توانند از همان ابتدا از پرخاشگری کودک جلوگیری کنند. برخی از این مهارت ها در ادامه این مقاله توضیح داده شده است:

1. توجه به کودک و احترام به عقاید و نظرات او

2. ایجاد محیطی صمیمی و عاری از هرگونه محرک پرخاشگرانه

3. صبر و بردباری در برابر پرخاشگری کودک و حل مشکل او بدون توسل به روش‌های پرخاشگرانه

4. استفاده نکردن از تنبیه بدنی؛ زیرا تنبیه بدنی کودک نه تنها باعث تشدید پرخاشگری در کودک می شود بلکه منجر به بدبینی و عدم اعتماد نسبت به والدین خواهد شد.

مطالب مرتبط:

کتک زدن کودک موجب 12 اختلال شخصیتی می‌شود! + راهکار

روش های سالم تنبیه کودکان و نوجوانان

دکتر شایسته شکوفه فرد، روانشناس بالینی کودک و بازی درمانگر مرکز مشاوره یاسان، راه های کنترل خشم در کودکان را در این پادکست توضیح داده است.

درمان پرخاشگری کودکان با تمرینات عملی

1. در سنین نوزادی کودکان خود را بدون واهمه در آغوش بگیرید و نیازهای اولیه آن‌ها را برطرف کنید: بسیاری از والدین در سنین نوزادی فرزندان خود را در آغوش نمی‌گیرند و این مساله باعث عدم ایجاد رابطه مثبت و پایدار در دوران کودکی فرزندشان می‌شود.

2. در سنین کودکی فرزندان خود را با احساسات آشنا کنید: برای اینکار می‌توانید از صورتک‌ها و علایم احساسات استفاده کنید. ناراحتی، خشم، شادی و ... را به کودکان بیاموزید و برای کودکان توضیح دهید که در هر موقعیت چه احساسی را تجربه می‌کنند، به یاد داشته باشد که کودکانی که با احساسات آشنایی نداشته باشند نمی‌توانند احساسات خود را کنترل کنند و در آینده دچار مشکل عدم کنترل هیجان و پرخاشگری می‌شوند.

• تمرین در خانه: از صورتک‌ها و کارت‌های احساسات استفاده کنید، برای کودکان توضیح دهید که هر احساس در چه موقعیتی ایجاد می‌شود. یا از کتاب‌های مناسب فرزند خود برای شناختن احساسات کمک بگیرید تا فرزندتان به طور کامل با احساسات آشنا شود.

• بازی مرتبط: روی توپ‌های کوچک با کمک فرزندتان صورتک خشم، شادی، ناراحتی و ... را نقاشی کنید و از کودک بخواهید که احساس خاص را در درون سبد بیاندازند و همزمان توضیح دهد که در چه موقعیتی این احساس را تجربه کرده است.

3. به فرزندانمان اجازه دهیم احساسات خود از جمله خشم را بیان کنند و بگویند که به چه دلیل عصبانی هستند: بسیاری از والدین به فرزندان خود اجازه بیان احساسات به خصوص احساس خشم را نمی‌دهند و این مشکلی اساسی در کنترل خشم است؛ زیرا دومین قدم بعد از شناخت احساس خشم، بیان آن است.

• تمرین در خانه: هنگامی که نسبت به کودک خود عصبانی هستید احساس خود را بیان کنید تا او نیز بیاموزد که می‌تواند بدون ترس و واهمه احساسات خود را بیان کند. برای نمونه: "من از این که بعد از بازی عروسک‌هایت را جمع نکردی از دستت ناراحتم." کتاب‌های مناسب سن کودک را در زمینه خشم تهیه کنید و برای او بخوانید، کتاب بهترین راه آمورزش به کودکان است.

4. باید در مورد عامل عصانیت با کودکان صحبت کنید: بعد از آرام شدن فرزندتان با کمک او راه‌حل مناسبی برای برطرف کردن مشکل پیدا کنید، این چنین شما به عنوان والدین می‌توانید توانایی حل مساله و مشکلات را در فرزندان ایجاد کنید. 

5. رابطه خود را با فرزندتان بهتر کنید و دوست فرزند خود باشید: در بسیاری موارد پرخاشگری ناشی از مشکل کودکان با دوستان خود و یا محیط‌هایی خارج از خانه است و اگر کودکان  صمیمیت لازم را در رابطه با والدین نداشته باشند، مشکلات خود را با والدین بیان نمی‌کنند و در نتیجه پرخاشگری ادامه پیدا می‌کند.

مهم‌ترین راه‌های کنترل خشم در کودکان

اکنون کودک آمادگی شناخت راه‌های کنترل خشم را دارد. راه‌های کنترل خشم در کودکان بسیار شبیه بزرگسالان است، نکته مهم این است که کودکان نیاز به تمرین و آموزش بیشتری نسبت به والدین دارند.

شمارش اعداد ( با توجه به سن کودک شمردن یک تا 10)

• پخش کردن موسیقی مورد علاقه کودک

• تغییر محیط

• نوشیدن آب

• مشت زدن به بالش

• فعالیت فیزیکی مانند پریدن و پرتاب کردن توپ

در موقعیت‌هایی که عصبانی می‌شوید یکی از راه‌های بالا را امتحان کنید و فریاد نزنید به یاد داشته باشید که والدین اولین کسانی هستند که کودکان از رفتار آن‌ها الگو می‌گیرند. در صورتی که والدین نتوانند خشم خود کنترل کنند به طور قطع کودکانی پرخاشگر پرورش خواهند داد.

• تمرین در خانه: در هنگام عصبانیت یکی از راه‌های کنترل خشم را اجرا کنید. برای نمونه: از اینکه ماشین اسباب‌بازیت را پرتاپ کردی عصبانی هستم به اتاقم می روم و بعد از چند دقیقه برمی‌گردم و درباره این اتفاق با هم حرف می‌زنیم.

چگونه پرخاشگری کودکان را کنترل کنیم؟

در ادامه به نکاتی اشاره می شود که والدین می توانند برای کنترل پرخاشگری در کودکان انجام دهند:

۱-هنگامی که از رفتارهای مناسب استفاده می کند، او را مورد ستایش و توجه قرار دهید؛ مثل زمانی که می بینید، کودکی که باعث تحریک او شده را نادیده می گیرد.

۲. پس از گذراندن بحران پرخاشگری در کودک، سعی کنید گزینه های جایگزین را به فرزندتان بیاموزید. برای یک کودک دو تا چهار ساله، می توانید چنین رفتارهایی را پیشنهاد دهید: به او بگویید "وقتی که احساس عصبانیت میکنی، نفس عمیقی بکش و با من صحبت کن ". برای کودک بیش از چهار سال، می توان کودک را تشویق به فکر کردن به راه هایی بهتر از پرخاشگری کرد. اگر یافتن راه حل برای او دشوار است شما می توانید ایده‌هایی در اختیارش بگذارید (به عنوان مثال، به او کمک کنید تا کلمات مناسبی را برای بیان احساسش پیدا کند).

۳. زمان تماشای تلویزیون کودک را محدود کنید. چراکه یافته ها نشان داده اند میزان خشونت در تلویزیون و سایر رسانه ها بالاست. 

مطلب مرتبط: شش قانون مهم تماشای تلویزیون برای کودکان

۴. مواجهه کودک با رفتارهای واقعی تهاجمی را محدود کنید. از نزدیک شدن کودک به بچه ها و بزرگسالان پرخاشگر اجتناب کنید. اگر فرد بزرگسالی پرخاشگرانه با شما رفتار کرد، سعی کنید به جای پاسخ به او از کنارش عبور کنید تا با انجام این کار، رفتار مناسب را برای کودک مدل سازی کنید.

۵. اطمینان حاصل کنید که رفتار تهاجمی کودک، او را به خواسته‌اش نمی‌رساند. اگر او چیزی را از کودک دیگری گرفت، او یا شما باید آن شی را بلافاصله به آن فرد بازگرداند.

۶-سعی کنید آرام باشید و بحران پرخاشگری را به عنوان یک واقعیت مدیریت کنید. به یاد داشته باشید که شما باید یک مدل خوب برای کودک باشد. اگر کنترل خود را از دست دهید، نمی توانید رفتار مناسب را به او بیاموزید.

۷-برای رفتار های تهاجمی بلافاصله از محرومیت استفاده کنید. هنگام رفتار پرخاشگرانه به کودک هشدار ندهید. چراکه هشدار دادن هنگام پرخاشگری مانند این است که به کودک بگویید "میشه قبل از اینکه تنبیه اتفاق بیفتد می تواند یک مشت آزاد داشته باشد."

۸-احساسات کودک خود را تأیید کنید، اما اطمینان حاصل کنید که او متوجه شده که پرخاشگری اش قابل قبول نیست. مثلا، پس از رفتار تهاجمی می توانید بگویید: "می دانم که عصبانی هستی، اما نباید به کسی ضربه بزنی هر قدر هم که ناراحت باشی".

9. استفاده از راهنمایی های یک مشاور؛ یک روانشناس متخصص در زمینه کودک می تواند شرایط خاص کودک شما را ارزیابی و توصیه های متناسب با وضعیت شما ارائه دهد.

اگر راهکارهای گفته شد مانع بروز رفتارهای پرخاشگرانه در کودک نشد یا اگر رفتار پرخاشگرانه فرزندتان در خانواده، مدرسه یا انجام سایر فعالیت‌ها با سختی همراه شد حتما باید از روانشناس کودک کمک بگیرید. مشاور کودک، فرزند شما را از نظر ناتوانی در یادگیری و همچنین مشکلات عاطفی یا رفتاری که گاهی باعث رفتار پرخاشگرانه می شود، ارزیابی کند و با توجه به نتیجه ارزیابی فرآیند درمان که ممکن است شامل رفتار درمانی، رویکرد آموزشی تخصصی در مدرسه، مشاوره خانواده یا حتی تجویز دارو باشد را آغاز کند.برای  رزرو نوبت مشاوره  کلیک کنید.

همچنین می توانید مهارت های فرزندپروری خود را با خواندن کتاب های روانشناسی در زمینه کودک و نـوجوان  یا حضور در کـارگـاه های فرزندپروری ارتقا دهید.

شیوه دریافت وقت مشاوره

لطفا برای دریافت وقت مشاوره از روانشناسان مرکز مشاوره یاسان از ساعت 9 تا 19 با دو شماره 02126722420 یا 02126722417 تماس بگیرید يا از طریق واتس‌اپ به شماره 09120499760 پیام دهید. راحت ترين مسير براي فارسی زبانان خارج از کشور ارسال پيام از طریق واتس‌اپ به شماره 09935968010 است.