روش های سالم تنبیه کودکان و نوجوانان

پدر و مادر باید درباره نظم و انضباط فرزندان ثابت قدم باشند؛ چون اگر  والدین به قوانین و عواقب تعیین شده برای فرزندانشان پایبند نباشند، قطعاً  فرزند کودک یا نوجوانشان خود را ملزم به انجام قوانین تعیین شده نمی‌دانند و از همه بدتر اینکه والدین خود را جدی نخواهند گرفت.

البته این موضوع به این معنی نیست که پدر و مادر حق دارند در صورتی که  کودک یا نوجوان‌شان قوانین تعیین شده را زیر پا گذاشت او را با پرخاش کلامی یا تنبیه بدنی مجبور به اجرای خواسته‌های کنند.

مطلب مرتبط: کتک زدن کودک موجب ایجاد 12 اختلال شخصیتی می‌شود! + راهکار

نحوه رفتار والدین هنگام که فرزندان از آنها سرپیچی می‌کنند و انتخاب شیوه‌های سالم تنبیه بسیار مهم است. در این مقاله مرکز مشاوره یاسان متناسب با سنین مختلف فرزندان شیوه‌هایی برای تنبه ارائه کرده است:

روش‌های تنبیه کودکان از نوزادی تا دوسالگی

نوزادان و کودکان نوپا به طور طبیعی کنجکاو هستند. بنابراین عاقلانه است چیزهایی که آن‌ها را وسوسه می‌کنند دور از دسترس‌شان بگذارید. مواردی مانند تلویزیون و تجهیزات ویدئویی، موبایل، جواهرات و به‌ویژه وسایل گردگیری و تمیزکاری مثل شیشه‌شور و داروها باید کاملا دور از دسترس نگهداری شوند.

هنگامی که کودکان نوپایتان در حال خزیدن به سمت جسم یا وسیله خطرناک و غیرقابل‌قبولی است، به آرامی مانعش شوید، او را از آنجا دور کنید یا سرش را به چیز دیگری گرم کنید.

اینکه کودک چند دقیقه‌ای را در جایی تنها سپری کند، تنبیه موثری برای کودکان نوپا است. به عنوان مثال، باید به کودکی که در حال کتک زدن، گاز گرفتن یا پرت کردن غذا بوده است، گفت که چرا این رفتارش درست نیست و برای اینکه آرام شود او را به مدت یک یا دو دقیقه به جایی که تعیین کرده‌اید مثل صندلی آشپزخانه یا پایین پله‌ها ببرید. وقفه‌های طولانی‌ اثری روی کودکان نوپا ندارند.

فراموش نکنید که کودکان با نگاه کردن به رفتار شما یاد می‌گیرند چگونه رفتار کنند. پس مطمئن شوید نحوهی رفتارتان همان‌طور است که می‌خواهید الگویی برای آن‌ها باشد و مطمئن باشید عملکرد و رفتار شما خیلی بیشتر از حرف‌هایتان تاثیرگذار است. مثلا، اینکه خودتان همیشه وسایل‌تان را سرجایش بگذارید خیلی بیشتر از این تاثیر دارد که تنها به فرزندتان دستور دهید باید اسباب‌بازی‌هایش را جمع کند در حالی که خودتان همیشه شلخته و نامرتب هستید.

مطلب مرتبط: چطور فرزندانی منظم داشته باشیم؟ + 7 علت بی‌نظمی کودکان

شیوه‌های تنبیه کودکان سه تا پنج ساله

همانطور که فرزندتان رشد می‌کند  کم کم  متوجه ارتباط بین اعمال و پیامدهای آن‌ها می‌شود، شما باید آن‌ها را از قوانین مرتبط با خانه و خانواده، آگاه کنید.

قبل از اینکه آنها را به خاطر رفتاری تنبیه کنید، برای آن‌ها توضیح دهید که از آن‌ها چه انتظاری دارید. اولین باری که کودک 3 ساله شما با مداد شمعی روی دیوار اتاق نشیمن نقاشی می‌کشد، درباره اینکه چرا نباید این کار را انجام دهد و اگر دوباره اشتباهش را تکرار کند چه اتفاقی می‌افتد با او صحبت کنید (به عنوان مثال، باید به تمیز کردن دیوار کمک کند و دیگر آن روز را نمی‌تواند از مداد شمعی استفاده کند ).

اگر با وجود هشدار شما، چند روز بعد او دوباره روی دیوار نقاشی کشید، یادآوری کنید که مدادشمعی فقط برای نقاشی روی کاغذ است و سپس عواقب کارش را اعمال کنید.

هر چه والدین زودتر این استاندارد را ایجاد کنند که"من قوانین را تعیین می‌کنم و از شما انتظار دارم که گوش کنید یا در غیر این صورت عواقب آن را بپذیرید" برای همه بهتر است.

اگرچه گاهی اوقات نادیده گرفتن رفتارهای بد برای والدین آسان‌تر است یا گاهی از روی تنبلی برخی از مجازات‌های تعیین شده را اعمال نمی‌کنند، این یک سابقه بد از شما به جای می‌گذارد. تهدیدهای توخالی اقتدار شما را به عنوان والدین تضعیف می‌کند و احتمال اینکه بچه‌ها آستانه صبر و تحمل شما را بسنجند بیشتر می‌شود.

 ثبات، کلید نظم و تربیت مؤثر است و مهم است که والدین با هم تصمیم بگیرند که این قوانین چیست و سپس آنها را رعایت کنند. در واقع والدین باید در این زمینه مانند یک تیم عمل کنند.

مطلب مرتبط: چگونه اختلافات والدین در تربیت فرزندان را حل کنیم؟

در عین حال که مشخص کردید چه رفتارهایی عواقب و مجازات دارند، فراموش نکنید که به رفتارهای خوب هم پاداش دهید و در ازای آن‌ها تشویق کنید. تأثیر مثبتی که تعریف و تمجید شما می‌تواند داشته باشد را دست کم نگیرید.

 تربیت کردن فقط به تنبیه نیست، بلکه اشاره به رفتارهای خوب هم هست. به عنوان مثال، اینکه بگویید "من بهت افتخار می‌کنم که اسباب بازی‌هات رو به دوستانت هم میدی" معمولاً موثرتر از تنبیه کودکی است که اسباب‌بازی‌هایش را با کسی شریک نمی‌شود.

و به جای اینکه بگویید "آفرین بهت!" باید واضح بگویید که کدام رفتارها را دوست دارید. این باعث می‌شود که کودکان در آینده بیشتر آن کار را انجام دهند. هر چه بیشتر به یک رفتار توجه کنیم، احتمال ادامه‌دار شدن آن بیشتر است.

اگر کودک شما بدون توجه به آنچه گفته‌اید، به رفتار اشتباهش ادامه داد، سعی کنید نموداری یا جدولی برای هر روز هفته تهیه کنید. درباره اینکه کودکتان اگر چندبار یک کار اشتباه را انجام دهد، تنبیه می‌شود یا چندبار باید یک کار خوب انجام دهد تا در ازای آن پاداش دریافت کند، تصمیم بگیرید.

نمودار را در مکانی که برای کودک قابل مشاهده باشد مانند در یخچال قرار دهید و سپس رفتارهای خوب و رفتارهای ناپسند او را ثبت کنید. این کار به فرزند شما و حتی خودتان کمک می‌کند تا درکی دقیق درباره روند پیشرفت کار داشته باشید.

مطلب مرتبط: چطور فرزندی حرف‌گوش‌کن داشته باشیم؟ + 21 راهکار

 هنگامی که این کار جواب داد، فرزندتان را به خاطر کنترل رفتارهای نادرست، به ویژه برای غلبه بر هر مشکل بدقلق و سمجی تحسین کنید.

اینکه کودک چند دقیقه‌ای را در جایی تنها سپری کند روی کودکان در این سن نیز جواب می‌دهد. مکان مناسبی مانند صندلی یا پایین پله‌ها را انتخاب کنید تا حواس‌ کودک پرت نشود. به یاد داشته باشید، اگر او را به اتاقی می‌فرستید که رایانه، تلویزیون یا بازی‌های ویدئویی در آنجا هست، اصلاً فایده‌ای ندارد.

تنها گذاشتن کودک زمانی تاثیر دارد که کودک دور از هر نوع توجه و پاداشی باشد. همچنین در این مدت نباید هیچگونه توجهی به او داشته باشید، به عنوان مثال نباید با او صحبت یا تماس چشمی برقرار کنید.

باید مدت زمانی را در نظر بگیرید که برای کودک شما بهترین نتیجه را دارد. کارشناسان می‌گویند یک دقیقه به ازای هر سال سن کودک یک قانون خوب است. دیگران توصیه می‌کنند تا زمانی که کودک آرام شود (برای آموزش خودتنظیمی) از این کار استفاده کنید.

اینکه به بچه‌ها بگوییم کار درست چیست مهم است، نه اینکه فقط بگوییم این کار اشتباه است. برای مثال، به جای اینکه بگویید «روی مبل نپر»، بگویید «روی مبل بشین و پاهات رو زمین بذار.»

حتماً دستورات واضح و مستقیم بدهید. به جای اینکه بگویید " می‌شه لطفا کفش‌هاتو بپوشی عزیزم؟" بگویید "لطفا کفش‌هاتو بپوش." این هیچ جایی برای سردرگمی باقی نمی‌گذارد و به این معنی نیست که پیروی از دستورالعمل‌ها یک انتخاب است.

مطلب مرتبط: دعوا کردن کودک در جمع چه آسیب‌هایی دارد؟

راهکارهایی برای تنبیه کودکان 6  تا 8 ساله

سپری کردن مدت زمانی به تنهایی برای گروه سنی شش تا هشت سال هم مفید است. ثبات و طبق دستورالعمل‌های تعیین شده پیش رفتن بسیار مهم است.

به هر وعده‌ انضباطی که داده‌اید، عمل کنید وگرنه در خطر تضعیف اقتدار قرار می‌گیرید. بچه‌ها باید باور کنند که منظور شما از آنچه می‌گویید چیست. این بدان معنا نیست که نمی‌توانید فرصت دوم بدهید یا اجازه بدهید تا حد مشخصی اشتباه کنند اما در بیشتر موارد، باید به آنچه می‌گویید عمل کنید.

حواستان باشد که به هنگام عصبانیت، آن‌ها را به شیوه‌ای دور از ذهن تنبیه نکنید ( مثلاً در را بکوبید و با عصبانیت فریاد بزنید:"دیگه حق نداری تلویزیون ببینی!"؛ چراکه اگر دقیقاً آنچه گفته‌اید اجرا نکنید، تمام تنبیه‌های شما تضعیف می‌شود. در صورتی که تهدید کردید که اگر جر و بحث در ماشین را تمام نکنند، به خانه برمی‌گردید، باید دقیقاً همین کار را انجام دهید.

مطلب مرتبط: 5 تاثیر منفی و غیرقابل جبران داد زدن سر بچه

اعتباری که پیش فرزندتان دارید خیلی مهم‌تر از این است به خاطر تفریح و تنبلی آن را از بین ببرید. اگر پسر یا دختر خود را به مدت یک ماه تنبیه کنید، ممکن است فرزندتان دیگر انگیزه‌ای برای تغییر رفتار نداشته باشد؛ زیرا از نظر فرزندتان دیگر همه چیز نابود شده است. در واقع شما باید اهدافی تعیین کنید که بچه‌ها بتوانند با رسیدن به آن‌ها امتیازی را که به خاطر بدرفتاری‌های قبلی از دست داده بودند، دوباره بدست آورند.

تنبیه‌های مناسب کودکان 9 تا 12 ساله

کودکان 9 تا 12 سال همانطور که بالغ می‌شوند و استقلال و مسئولیت بیشتری می‌خواهند، آموزش مقابله با عواقب رفتارشان یک روش انضباطی موثر و مناسب برای آنها است.

به عنوان مثال، اگر فرزند کلاس پنجمی شما قبل از خواب تکالیفش را انجام نمی‌دهد، آیا باید او را مجبور کنید که بیدار بماند تا این کار را انجام دهد یا حتی خودتان دست به کار شوید؟ قطعاً نه! شما فرصتی را برای آموزش یک درس مهم زندگی از دست خواهید داد. اگر تکالیف ناقص باشد، فرزند شما روز بعد با تکالیف ناقص به مدرسه می‌رود و از نمرات بدی که در نتیجه‌ی آن می‌گیرد، ناراحت می‌شود.

طبیعی است که والدین بخواهند بچه‌ها را از اشتباه کردن نجات دهند، اما گاهی اوقات اگر اجازه بدهید اشتباه کنند و خودشان متوجه اشتباهشان شوند در دراز مدت به آن‌ها لطف کرده‌اید. بچه‌ها می‌بینند که رفتار نادرست چه ضرری می‌تواند داشته باشد و احتمالاً دیگر آن اشتباهات را مرتکب نمی‌شوند.

با این حال، اگر به نظر می‌رسد فرزندتان از پیامدهای طبیعی درس نمی‌گیرد، کمک کنید تا رفتارش را تغییر دهد. حذف امتیازاتی مانند انجام بازی‌های ویدئویی یا استفاده از گوشی، موبایل و لپ‌تاب می‌تواند تنبیه موثری برای این گروه سنی باشد.

مطلب مرتبط: با بچه‌ای که مشق نمی‌نویسد چه کنیم؟ + 7 راهکار عملی

 چگونه فرزند نوجوان را تنبیه کنیم؟

تا به حال شما پایه و اساس همه چیز را تعیین کرده‌اید. پس فرزند نوجوان شما در سن 13 سال به بالا می‌داند که از او چه چیزی انتظاری دارید و منظور شما از مجازات‌های رفتار بد چیست.

نظم و انضباط به همان اندازه که برای بچه‌های کوچکتر اهمیت دارد، برای نوجوانان هم مهم است. درست مانند کودک 4 ساله‌ای که شما برایش تعیین می‌کنید کی بخوابد و تصمیمتان را اجرا می‌کنید، نوجوان شما نیز به محدودیت‌هایی نیاز دارد.

قوانینی را درباره تکالیف، ملاقات دوستان و مقررات منع رفت و آمد تنظیم کنید و از قبل با نوجوان خود در میان بگذارید تا سوءتفاهم پیش نیاید.

نوجوان شما احتمالاً هر از گاهی شکایت می‌کند، اما متوجه می‌شود که شما کنترل را در دست دارید. باور کنید یا نه، حتی اگر به نوجوانان آزادی و مسئولیت بیشتری بدهید، آنها همچنان می‌خواهند و نیاز دارند که محدودیت‌ها و نظم را در زندگی آنها اعمال کنید.

وقتی نوجوان شما قانون را زیر پا می‌گذارد، سلب امتیازات از او بهترین برنامه است. البته به یاد داشته باشید که باید به فرزند  نوجوان کمی کنترل روی مسائل بدهید. این نه تنها دعواها و کشمکش‌ها را محدود می‌کند، بلکه کمک می‌کند نوجوان‌تان به تصمیمات شما احترام بگذارد.

مطلب مرتبط: چگونه یک کودک مودب تربیت کنیم؟

می‌توانید به یک نوجوان کوچکتر اجازه دهید تا درباره لباس مدرسه، مدل مو یا حتی دکوراسیون اتاقش تصمیم بگیرد. همانطور که نوجوان شما بزرگتر می‌شود، این قلمرو کنترل ممکن است شامل منع رفت و آمد در ساعات ممنوعه شود.

همچنین مهم است که روی نکات مثبت تمرکز کنید. به عنوان مثال، به نوجوان بگویید که با نشان دادن رفتار خوب، یک ساعت به زمان منع رفت و آمدش اضافه می‌شود این کار بهتر است تا اینکه او را بخاطر بی‌مسئولیتی تنبیه کنید و بگویید هر جا که می‌رود یک ساعت زودتر از ساعت مقرر قبلی باید به خانه برگردد.

باتوجه به اینکه رفتارها و برخوردهای روزانه شما شخصیت و رفتار فرزندتان را شکل می‌دهد، وظیفه شما به عنوان پدر یا مادر چالش بر انگیز است. این وظیفه به عشق، از خود گذشتگی، اختصاص دادن وقت و توجه زیاد نیاز دارد و شما در این مورد استحقاق دریافت هرگونه کمک و تشویقی را دارید. بر همین اساس مرکز مشاوره یاسان برای نخستین بار در کشور طرح "کوچینگ والدین" یا مربی والدین "از پیش از تولد فرزند تا دوران بلوغ" را به پشتوانه سال‌ها تجربه بالینی روانشناسان این مجموعه اجرا می‌کند. برای دریافت اطلاعات بیشتر درباره کوچینگ والدین کلیک کنید.

علاوه بر این مرکز مشاوره یاسان ارائه دهنده خدمات مشاوره آنلاین، حضوری و تلفنی به مراجعان است. کافیست برای دریافت وقت مشاوره از روانشناس کودک و نوجوان کلیک کنید.

همچنین می توانید مهارت های فرزندپروری خود را با خواندن کتاب های روانشناسی در زمینه کودک و نـوجوان  یا حضور در کـارگـاه های فرزندپروری ارتقا دهید.

شیوه دریافت وقت مشاوره

لطفا برای دریافت وقت مشاوره از روانشناسان مرکز مشاوره یاسان از ساعت 9 تا 19 با دو شماره زیر تماس بگیرید يا از طریق واتس‌اپ پیام دهید. راحت ترين مسير براي فارسی زبانان خارج از کشور ارسال پيام از طریق واتس‌اپ است.