بیش از 20 توصیه برای اینکه کودک شما به موقع بخوابد

والدین اغلب می‌گویند فرزندم تا دیر وقت بیدار است و تلاش هایم برای خواباندنش  همیشه منجر به شکست می‌شود. قطعاً دیر خوابیدن کودک موجب کلافگی والدین می شود. در این مقاله به طور مفصل به علت بی خوابی کودکان، مشکلات خواب کودکان و راهکارهایی برای راحت و به موقع خوابیدن کودک پرداخته شده است.

علت بی خوابی کودکان

• کودک کنجکاو است.

• در جستجوی توجه است.

• ناراحت است و احساس خوبی ندارد.

• ناامن است و از چیزی می ترسد.

• زمانی که در رختخواب به سر می برد، احساس می کند که ممکن است چیزی را از دست بدهد.

• گاهی علت بد خوابیدن کودک در شب به دلیل تنهایی نیست، بلکه تنها ماندن با دزدها، هیولاها و اشباح در تاریکی است که از ناتوانی در رویارویی با ترس های درونی هنگام خواب  نشات می گیرد و منتجر به کابوس های شبانه در کودکان می شود.

عوارض نخوابیدن کودک در شب

کودکانی که خواب کافی ندارند در طول روز ممکن است دچار پرخاشگری، عصبانیت و به طور کلی با مشکل عدم کنترل هیجان مواجه شوند. بسیاری از والدین ممکن است با زمان خوابیدن کودک خود مشکل داشته باشند به طوری که خواب آرام را از کودک و حتی والدین سلب کند.

توصیه‌هایی برای اینکه کودک راحت بخوابد

1. فعالیت بدنی کودک در طول روز است: کودکان باید در طول روز فعالیت‌های بدنی مناسبی داشته باشند تا در شب به راحتی به خواب بروند. در تابستان می‌توانید کودک خود را به پارک ببرید، پیاده‌روی یا دوچرخه‌سواری کنید. در زمستان نیز از مکان‌های سرپوشیده استفاده کنید و کودک خود را با توجه به علاقه‌اش در یکی از رشته‌های ورزشی مثل شنا، زیمناستیک و ... ثبت‌نام کنید. ورزش برای کودکان بسیار مناسب است، علاوه بر تندرستی باعث افزایش اعتماد به نفس ، ارتباط بهتر با همسالان و افزایش نشاط و شادی در کودک نیز می‌شود.

2. قبل از فرا رسیدن زمان خواب کودک، محیط را آماده کنید: تعدادی از چراغ‌ها را خاموش کنید و تلویزیون را نیز خاموش کنید تا کودک متوجه نزدیک شدن زمان خوابش بشود. فراموش نکنید برای کودکان سخت است که در محیط‌های بسیار پرنور و پرصدا به خواب بروند. در نتیجه والدین باید به این نکته توجه خاصی داشته باشند که در هنگام زمان خواب کودک تلویزیون را خاموش کنند و اگر تمایل به دیدن برنامه‌های تلویزیون دارند می‌توانند بعد از خوابیدن کودکشان تلویزیون را روشن کنند.

3. نزدیک به ساعت خواب کودک به او نوشیدنی‌ و خوردنی شیرین ندهید: بسیاری از کودکان با خوردن مواد شیرین و قندی دچار کم‌خوابی می‌شوند.

4. دستشویی رفتن: کودکان با مثانه پر نمی‌توانند به راحتی به خواب بروند و یا ممکن است در طول شب از خواب بیدار شوند و بعد از آن دیگر به سختی بخوابند. برای تشویق کودکان به دستشویی رفتن قبل از خواب می‌توانید از راه‌های تشویقی (ستاره دادن بعد از هر بار دستشویی و جایزه گرفتن بعد از اینکه ستاره‌ها به تعدادی خاص رسید) استفاده کنید.

5. کودکان برای خواب راحت به اتاقی مناسب احتیاج دارند: حتما محیط مناسب را با توجه به کودک آماده کنید. برای مثال ممکن است شما به سرما حساس باشید و در زمستان بیشتر اوقات احساس سرما کنید ولی فرزند شما به میزان شما به سرما حساس نیست و در محیطی خیلی گرم احساس آرامش نمی‌کند پس اتاق کودک را نمی‌توانید بسیار گرم کنید؛ زیرا او در این شرایط به راحتی به خواب نمی‌رود و یا ممکن است بعد از زمانی از خواب بیدار شود.

6. استفاده از چراغ خواب: بسیاری از کودکان از تاریکی می‌ترسند و برای اینکه بهتر به خواب بروند بهتر است از چراغ‌ خواب استفاده کنید. به یاد داشته باشید می‌توانید برای تشویق کودکان از خودش در خرید چراغ‌خوابش کمک بگیرید. برای مقابله با ترس کودک از تاریکی کلیک کنید.

7. با کودک به تختخواب بروید و برای او کتاب بخوانید و یا قصه تعریف کنید: فواید خواندن کتاب یا تعریف کردن قصه برای کودکان  بسیار زیاد است اما در زمان خواب نباید زیاده‌روی نکنید و به او بگویید بعد از دو تا داستان دیگر زمان خوابیدن است. با اصرار کودک داستان دیگری نخوانید و به او بگویید زمان کتاب خواندن تمام شده است و فردا شب زوتر به رختخواب می‌آییم و می‌توانیم یک داستان بیشتر بخوانیم. اختصاص دادن زمانی قبل از خواب به کودک علاوه بر اینکه کمک می‌کند که فرزندتان با آرامش بهتری بخوابد و کیفیت خواب بهتری داشته باشد، به بهتر شدن و عمیق شدن رابطه شما با او نیز کمک می‌کند و به مرور تاثیر آن را در رابطه با فرزندتان خواهید دید.

8. موسیقی ملایم و کتاب‌های صوتی می‌تواند به بعضی از کودکان در خوابیدن کمک کنید: اگر کودک شما با مشکل خواب مواجه است حتما از کتاب‌های صوتی مناسب با سن کودک استفاده کنید. می‌توانید از قبل داستان‌ها را با توجه به علاقه کودک انتخاب کنید تا داستان برای کودک جذاب باشد. باید دقت کنید که هنگام پخش موسیقی یا داستان صوتی چراغ‌ها خاموش باشند و صدای موسیقی و داستان نیز بسیار بلند نباشد.

9. از اسباب‌بازی و عروسک برای بهتر خوابیدن فرزندتان استفاده کنید: بسیاری از کودکان دوست دارند عروسک و یا اسباب‌بازی مورد علاقه‌شان را هنگام خواب بغل کنند پس به هیچ عنوان کودک را از این کار منع نکنید. عروسک‌ها و اسباب بازی‌ها وسیله بازی کودکان هستند تا با آن‌ها احساس آرامش داشته باشته باشند و به کمک آ‌ن‌ها مهارت‌های حرکتی را در خود پرورش دهند. به هیچ عنوان به بهانه اینکه اسباب‌بازی خراب می‌شود استفاده از آن را برای کودک منع نکنید. می‌توانید استفاده صحیح را به فرزندتان آموزش دهید. برای مطالبه بیشتر درباره اهمیت اسباب بازی ها بر شکل گیری شخصیت و یادگیری مهارت های کودک کلیک کنید.

10. تمام فرایند قبل از خواب را برای کودکان شیرین و جذاب کنید: با بازی مسواک بزنید و کودک را به دستشویی ببرید و برای انتخاب کتاب قبل از خواب از خودش کمک بخواهید. می‌توانید با هم به کتابفروشی بروید و با همدیگر کتابی مناسب انتخاب کنید.

11. وقتی کودک از خواب می‌پرد به هیچ عنوان از جملات منفی استفاده نکنید: به او کمک کنید تا به تختوابش برگردد و برای مدتی او را درآغوش بگیرید تا به خواب رود.

12. از زمان خواب می توان برای ایجاد گفتگوی صمیمانه با کودک استفاده کنید: زمان خواب یکی از زمانهای طلایی برای برقراری ارتباط بین والدین و کودک است. اینگونه کودکان به تدریج به خواب علاقه مند می شوند. اگر والدین سختی گوش دادن به حرف های کودک را بر خود هموار سازند، کودک یاد خواهد گرفت که ترس ها، امیدها و آرزوهایش را با آنان در میان بگذارد. تماس های صمیمانه کودک را از اضطراب رها می سازد و او را به خواب فرو می برد.

13. وارد جنگ با کودک نشوید: باید به کودکی که مرتبا مادر را به اتاق خودش فرامی خواند گفت: می دانم که دلت می خواهد بیشتر پیش تو باشم اما حالا باید پیش بابا باشم. کودک باید بداند که روابط و موقعیت هایی وجود دارد که نباید در آن ها شرکت داشته باشد.

14. سلامتی کودک را از لحاظ جسمانی چک کنید: برای این کار از پزشک کودک کمک بگیرید. با چند آزمایش می توانید مطمئن شوید که عدم خواب کافی کودک ناشی از مشکل جسمانی نباشد. اگر کودک باز هم دچار مشکل خواب است می‌توانید با مشورت پزشک کودک از داروهای مناسب خواب کودک استفاده کنید.

15. برای ذخیره انرژی، والدین باید نوبتی به کودک در آماده شدن برای خواب کمک کنند: والدین نیز نیاز به استراحت و تجدید قوا دارند، والدین خسته و کم‌خواب نمی‌توانند به خوبی وظایف خود را انجام دهند و ممکن است به مرور زمان در برخورد با فرزندشان پرخاشگر شوند. اگر به هر دلیلی جدا از مادر یا پدر کودک خود زندگی می‌کنید و کمک او را ندارید در بعضی از اوقات می‌توانید از دیگران مانند مادربزرگ، خاله، عمه و یا دوست مورد اعتمادتان کمک بگیرید. همچنین می توانید از راهکارهای تربیتی برای فرزندان طلاق استفاده کنید.

سمیرا افشارنژاد، مدیر طرح کوچینگ والدین مرکز مشاوره یاسان در این قسمت توصیه هایی برای تنظیم خواب کودک به والدین کرده است که می توانید گوش دهید:

چطور زمان خواب کودک را تنظیم کنیم؟

نکته مهم در خواب کودک توجه به ساعت خوابیدن اوست. برای خود جدولی آماده کنید و در آن ساعتی که کودک به خواب می‌رود را یادداشت کنید. بعد از مدتی تقریبا به ساعتی می‌رسید که می‌دانید دیگر بهترین ساعت برای خوابیدن کودکان است. این ساعت را همیشه ثابت نگه‌دارید.

اگر به هر علتی چند شب با فرزندتان نیستید ساعت خواب کودک را به مراقب او اعلام کنید تا او از ریتم خواب کودک آگاه باشد و این ریتم را به هم نزند.

بعضی از شب‌ها می‌تواند استثنا باشد و کودک بیشتر از ساعت همیشگی بیدار بماند، به طور مثال: هنگامی که کودک در مهمانی است، بعد از مدتی با دوستانش به سر می‌برد و اینکه بعد از زمان نسبتا طولانی به خانه مادربزرگ رفته است. به یاد داشته باشید که قوانین بسیار سخت‌گیرانه نتیجه معکوس می‌دهد و فقط رابطه شما با کودک را بیشتر دچار مشکل می‌کند.

اگر فکر می‌کنید ساعت خواب کودکتان مناسب سن او نیست و می‌خواهید خواب فرزندتان را بیشتر کنید. هر چند شب ۱۰ دقیقه فرایند خواب را عقب‌تر ببرید. اینگونه می‌توانید به ساعت مورد نظر برسید.

مراحل روتین خواب کودک

یکی از روش‌های مناسب و سریع در کاهش مشکلات خواب استفاده از "روتین‌های مثبت" است که با مقداری حوصله و پایداری نتیجه بسیار چشمگیری به دنبال دارد:

 1. زمانی را که کودک شما معمولاً به خواب می‌رود مشخص کنید.

 2. یک روتین زمان خواب شامل 5 تا 6 فعالیت است که انجام آنها بیشتر از 30 دقیقه طول نمی کشد و دقایق آخر آن در رختخواب سپری می شود.

3. روتین شبانه باید کوتاه و آرامش بخش باشد و به سمت اتاق خواب کودک منتهی شود. برای مثال روتین معمول یک کودک پیش دبستانی ممکن است شامل خوراکی مختصری در آشپزخانه، حمام و مسواک زدن، پوشیدن لباس خواب و خواندن داستان در اتاق کودک و خاموش کردن چراغ و گفتن شب بخیر باشد.

4. چند بار پیش از آغاز روتین به کودک هشدار بدهید. این کار به او زمان می‌دهد تا خودش را هماهنگ کند و برای تغییر آماده شود و انجام روتین برایش ناگهانی نباشد.

5. با نزدیک شدن به زمان روتین از میزان فعالیت‌های و بازی‌های پرتحرک کم کنید.

6. قبل از شروع روتین و در زمان انجام آن با کودک درباره اینکه قرار است چه کاری انجام دهد صحبت کنید. مثلا: "الان می‌خواهیم صورتمان را بشوییم، بعد کتاب بخوانیم و به رختخواب برویم. قرار است چه کار کنیم؟ درست است می‌خواهیم ... و  بعد بدون گریه و بحث کردن به رختخواب می‌رویم". درباره هر گام با کودک صحبت کنید.

7. در زمان خواب تا آنجا که می‌توانید قاطع باشید و هر شب توالی روتین را حفظ کنید چون این فعالیت‌های آشنا به کودک آرامش می‌دهد.

8. بعد از هرگام کودک را تشویق و تحسین کنید. مثلا: دستشویی رفتن، مسواک زدن، پوشیدن لباس خواب، دراز کشیدن در رختخواب، بیدار شدن او را تحسین کنید.

9. در زمان مشخص شده کودک را در رختخواب قرار دهید، به او شب بخیر بگویید و چراغ را خاموش کنید. بعد باید اتاق را ترک کنید. در را کمتر از نیمه ببندید. نکته بسیار مهم این است که کودک را در حالی که بیدار است در رختخواب قرار دهید.

10. روتین را دقیقا در زمان ثابتی برای یک هفته اجرا کنید. بعد از این مدت روتین را 10 دقیقه زودتر اجرا کنید و آنرا حداقل یک هفته ادامه دهید. می توانید این زمان را هر یک هفته تغییر دهید تا زمانی که کودک در ساعتی که شما مناسب می دانید به خواب رود.

11. اگر بدخلقی شروع شد باید کودک را 5 تا 10 دقیقه تنها بگذارید و بعد روتین را از جایی که قطع شده ادامه دهید. به علاوه بعد از کامل شده روتین اگر کودک رختخوابش را ترک کرد و شروع به بهانه گیری کرد باید کودک را در رختخواب قرار دهید، محکم اما به آرامی به او بگویید:" الان زمان خواب است" و اتاق را بدون کمترین تعامل با کودک ترک کنید.

12. اگر کودک از رختخواب شما را صدا زد یا شروع به داد و فریاد کرد به او بی‌توجهی کنید. در صورتی که لازم بود به او سر بزنید، تنها به چک کردن کوتاه اکتفا کنید.

13. کودکان زمانی که نمی خواهند بخوابند بسیار خلاق و پر از ایده می شوند. آنها کوچکترین بهانه‌ها را برای عقب انداختن زمان خواب پیدا می‌کنند. بهانه‌های رایجی مثل: " فقط یک بار دیگه بغلم کن مامان، دوستت دارم" یا " بابا لطفاً فقط یک کتاب دیگر". برای خردسالان و پیش دبستانی‌ها، می‌توانید از یک چارت تصویری برای نشان دادن هر گام از روتین استفاده کنید.با اتمام هر فعالیت کودک یا  خود شما می‌توانید آن‌ را خط بزنید. این کار می‌تواند طفره رفتن و بهانه‌گیری برای توجه بیشتر را کم کند.

چگونه انجام روتین خواب را به کودک آموزش دهیم؟

کودکان برای عادت کردن به انجام کارها نیاز به آموزش صحیح دارند در نتیجه در هنگام آماده کردن کودکان برای خواب رفتار مناسبی داشته باشید، کودک را سرزنش نکنید و اگر در انجام مراحل دچار مشکل شدید رفتار قاطع داشته باشید. فراموش نکنید قاطعیت با پرخاشگری متفاوت است.

برای کودکان با سن کم می‌توانید از چارت‌ها و یا کارت‌های تصویری استفاده کنید و بعد از انجام هر کار آن را علامت بزنید و کودکانی که توانایی خواندن دارند، می‌توانید قوانین قبل از خواب را با همدیگر بنویسید و بعد از انجام هر کدام از کارها علامت تایید را کنار کار مورد نظر بزنید.

می‌توانید برای جذاب تر شدن این فرایند از برچسب‌ها و ستاره‌های رنگی استفاده کنید. کودک بعد از انجام هر کار خودش می‌تواند برچسب یا ستاره را به عنوان تایید در انجام کار کنار فهرست یا چارت تصویری قرار دهد. چارت تصویری و یا فهرست را در مکانی بگذارید که در دید کودک باشد، می‌توانید روی در یخچال و یا اتاق خوابش باشد.

کودکان برای یادگیری و انجام کارهای خود نیاز به آموزش و تمرین فراوان دارند. آن‌ها را با بزرگسالان مقایسه نکنید و از پیشرفت کند فرزندتان دلسرد نشوید. کارها و قوانین را در دفعات زیاد برای کودک تکرار کنید و بعد از اینکه فرزندتان یک کار را آموزش دید و خودش به تنهایی و یا حتی با کمک شما به درستی انجام داد، تشویق کلامی داشته باشید و به او بگویید: "آفرین، عالی انجام دادی، امشب بسیار خوب کارهایت را انجام دادی و ..." سرزنش کردن و نادیده گرفتن پیشرفت‌های کوچک در کودکان باعث عدم اعتماد به نفس در کودک می‌شود.

راهکارهایی برای نخوابیدن کودک در شب یا بیدار شدن مکرر کودک

1. اگر مطمئن نیستید که واقعا فرزندتان به چیزی نیاز دارد یا قصد دارد توجه شما را جلب کند، حتما موضوع را از نزدیک بررسی کنید. اگر هیچ مشکلی نبود او را در آغوش بگیرید و ببوسید (حداکثر سه ثانیه) و از اتاقش بیرون بیایید و از موضع قدرت و محبت به او بگویید که دیگر وقت خواب است و نه بازی.

2. قوانین خواب را در ساعات دیگر روز برایش توضیح دهید. کودک باید بداند که موقع خواب از او چه انتظاری دارید. برای مثال: دو کتاب قصه می تونی با خودت به رختخواب ببری و یک بار هم می تونی آب بخوری.

3. اگر کودک از سر موقع خوابیدن سرباز می زند، به او بگویید از این به بعد زودتر تو را به رختخواب می بریم؛ زیرا خودت نمی تونی سر ساعت معین بروی. از آنجایی که نمی خواهد مجبور شود زودتر به رختخواب برود، این پیامد باعث می شود خودش این کار را انجام دهد.

4. با سر و صدای فرزندتان به هیچ وجه تسلیم خواسته او نشوید.

5. کودک را نترسانید، مثلا اگر از رختخواب بیرون بیایی، گرگ تو را می خورد.

6. از فاصله دور و از اتاقی به اتاق دیگر قوانین را یادآوری نکنید و فریاد نزنید. گفتگوی نزدیک داشته باشید. 

7. از مسخره کردن، تنبیه کردن، تهدید کردن، رشوه دادن، محدود کردن او اجتناب از رویارویی با او خودداری کنید.

8. به آنچه درباره پیامدهای حاصل از زیر پا گذاشتن قوانین گفته بودید عمل کنید و اجرای قوانین را نادیده نگیرید.

9. به او بگویید در صورت اجرای قوانین خواب حتما به او پاداش می دهید. اگر شب در رختخواب خودت بخوابی، صبح هر داستانی که بخواهی برایت می خوانم و پاداش های دیگر می تواند شامل صبحانه مخصوص، پارک و بازی مورد علاقه باشد.

10. به کودکانی که خوابیدنشان مدت زمانی وقت لازم دارد، باید اجازه داد هر کاری می خواهند انجام دهند، به شرط اینکه به تنهایی، بدون سروصدا و در رختخواب باشد و مزاحم دیگرانی نشود.

11. در صورت ترسیدن کودک، ترسش را انکار نکنید و به ترس هایش گوش کنید و با حمایت کردن به او نحوه حفاظت از خود را برای کسب آرامش آموزش دهید.

12. زمان خواب را به تجربه ای خوشایند برای او تبدیل کنید. با هم کتاب و آواز بخوانید و یا قبل از خواب در اتاقش برای مدت زمان مشخص بازی کنید و مطمئن شوید که او می داند دوستش دارید و سپس از اتاق خارج شوید.

با وجود بهترین تلاش های والدین برای شناخت کودک و نوجوان خود، برخی اوقات به نظر می رسد مشکلات فرزندان برای آنها غافلگیر کننده است. در مواجهه با مشکلات رفتاری و هیجانی (مانند رفتارهای پرخطر غیر قابل کنترل) باید حتماً از روانشناس متخصص کودک و نوجوان کمک بگیرید. برای رزرو وقت مشاوره و ارزیابی کلیک کنید.

همچنین می توانید مهارت های فرزندپروری خود را با خواندن کتاب های روانشناسی در زمینه کودک و نـوجوان  یا حضور در کـارگـاه های فرزندپروری ارتقا دهید.

شیوه دریافت وقت مشاوره

لطفا برای دریافت وقت مشاوره از روانشناسان مرکز مشاوره یاسان از ساعت 9 تا 19 با دو شماره 02126722420 یا 02126722417 تماس بگیرید يا از طریق واتس‌اپ به شماره 09120499760 پیام دهید. راحت ترين مسير براي فارسی زبانان خارج از کشور ارسال پيام از طریق واتس‌اپ به شماره 09935968010 است.