بازی درمانی چیست؟
بازی درمانی شیوه از درمان است که بیشتر برای کودکان استفاده میشود؛ چون کودکان نمیتوانند بهطور واضح و شفاف احساسات یا مشکلاتشان را برای والدین یا سایر بزرگسالان بیان کنند؛ در واقع بازی اولین و مهمترین شیوه ارتباطی کودک است.
از طریق بازی میتوان احساسات و افکار او را از ضمیر ناهشیار به سطح هوشیار آورد. مهمترین مساله در بازیدرمانی این است که بچهها به خوبی با آن ارتباط میگیرند؛ زیرا شبیه سایر مکالمات روزمرهای که با یک بزرگسال انجام میشود نیست و به همین دلیل است که رویکرد درمانی به خود میگیرد.
اما بازی درمانگر علاوه بر اینکه میتواند با استفاده از بازی به بینش و درک درستی از مشکلات کودک برسد، به کودک در کشف احساسات و مقابله با آسیبهای حل نشده کمک میکند. در واقع کودکان از طریق بازی درمانی مکانیزمهای مقابلهای جدید و نحوه تغییر رفتارهای نامناسب را میآموزند.
بخشی از کارگاه "تربیت بازی درمانگ" دکتر آسیه اناری را ویدئو زیر ببینید. در این کارگاه دکتر اناری توضیح میدهند، چگونه دختری 5 ساله که به دلیل پرخاشگری و لجبازی برای درمان مراجعه کرده بود در فرآیند بازیدرمانی به مرور تغییر کرد و اضطرابهای عمیقش برطرف شد.
یادتان باشد بازیدرمانی یک فرآیند کوتاهمدت نیست و برای رسیدن به نتیجه نیاز به همکاری والدین دارد. حتی ماهرترین درمانگر هم بدون کمک پدر و مادر نمیتواند تغییر عمیقی در بچهها ایجاد کند.
مزایای بازیدرمانی چیست؟
بازیدرمانی به عنوان مداخله اولیه یا درمان تکمیلی برای اختلالات متعددی همچون اختلال اجتماعی، احساسی و رفتاری استفاده میشود. طبق آمار سازمان حرفهای و بینالمللی بازیدرمانی، این شیوه درمان در بیش 70 درصد از کودکان موجب تغییرات مثبت میشود. برخی مزایای بازی درمانی عبارتند از:
-
به خود و دیگران احترام بگذارند.
-
تجربه کردن و ابراز احساسات را بیاموزند.
-
راه حلهای جدید و خلاقانه برای مشکلات پیدا کنند.
-
اعتماد به نفس کودک برای انجام کارها تقویت میشود.
-
مسئولیتپذیری بیشتری در قبال رفتارهایشان داشته باشند.
-
همدلی و احترام به افکار و احساسات دیگران را یاد بگیرند.
-
بیشتر از زبان استفاده میکند و مهارتهای حرکتی بهبود مییابند.
-
مهارتهای اجتماعی جدید و مهارت ارتباط با خانواده را بیاموزند.
بازی درمانی برای چه افرادی مناسب است؟
بازی درمانی قابل استفاده برای هر سن و جنسیتی است و میتوان از آن برای درمان بیشتر مشکلات و اختلالت روانی استفاده کرد، اما این شیوه درمان بیشتر برای کودکان بین 3 تا 12 سال استفاده میشود.
بازی درمانی برای درمان چه اختلالاتی استفاده میشود؟
بازیدرمانی برای کودکانی که انواع مختلفی از مشکلات و اختلالات اجتماعی، عاطفی، رفتاری و یادگیری را تجربه کردهاند، تجویز میشود از جمله:
-
اختلالات تغذیهای و گوارشی
-
اختلال طیف اوتیسم (ASD)
-
سوء استفاده فیزیکی و جنسی
-
رفتارهای مشکلساز در مدرسه
-
بلایای طبیعی یا حوادث آسیبزا
-
تاخیر در رشد یا اختلالات یادگیری
-
خشونت خانگی، بدرفتاری یا بیتوجهی
-
اختلال کم توجهی، بیش فعالی (ADHD)
-
بستری شدن در بیمارستان یا داشتن بیماریهای مزمن
-
مسائل استرسزای خانوادگی (طلاق، مرگ یا جابهجایی محل سکونت یا مدرسه)
پیام یکی از مراجعان مرکز مشاوره یاسان پس از اینکه از طریق بازی درمانی اختلال بیش فعالی در فرزندشان تشخیص داده شد
چرا بازی درمانی تجویز میشود؟
با توجه به اینکه کودکان مهارتهای زبانی بزرگسالان را ندارند ممکن است چیزی را احساس کنند اما توانایی ابراز آن به یک بزرگسال را نداشته باشند یا برای بیان این احساسات به افراد بالغ اطراف خود اعتماد نکنند. از سوی دیگر، بزرگسالان میتوانند نشانههای کلامی و غیرکلامی کودک را اشتباه تفسیر کرده یا متوجه نشوند.
کودکان یاد میگیرند، جایی که در آن هستند را از طریق بازی درک کنند و آزادانه احساسات عمیق و درونی خود را تخلیه کنند. در حین بازی، کودکان محدودیت کمتر و تمایل بیشتری برای به اشتراک گذاشتن احساسات خود دارند. آنها تحت فشار نیستند و میتوانند با هر روش ارتباطی خاصی که تمایل دارند، احساسات خود را بروز دهند.
نقش درمانگر در بازی درمانی
برای شروع، ممکن است درمانگر بخواهد کودک را در حال بازی مشاهده کند و همچنین ممکن است لازم باشد مصاحبههای جداگانهای با کودک، والدین یا معلمهای کودک انجام دهد. پس از ارزیابی کامل، درمانگر اهداف درمانی را تعیین، محدودیتهای لازم را مشخص و برای نحوه انجام کار برنامهریزی میکند.
بازیدرمانگران به شیوه برخورد کودک، نحوهی بازی او به تنهایی و واکنش کودک هنگام بازگشت والدین توجه میکنند. بیشترین چیزی که در بازیدرمانی آشکار میشود، شیوه تعامل کودک با انواع مختلف اسباببازی و تغییر رفتار او از جلسهای به جلسه دیگر است. بازیدرمانگران از این مشاهدات به عنوان راهنمایی برای مراحل بعدی استفاده میکنند.
گاهی درمانگر ممکن است والدین، خواهر، برادر یا سایر اعضای خانواده را نیز به بازیدرمانی دعوت کند. این شیوه که به "خانواده درمانی" شناخته میشود، میتواند به آموزش حل تعارض، بهبود سریعتر و پویایی خانواده کمک کند.
بازی درمانی چه تفاوتی با معمولی والدین با بچه ها دارد؟
در فیلم زیر ریحانه اناری، بازی درمانگر و هنر درمانگر مرکز مشاوره یاسان به این سوال پاسخ داده است.
روشهای بازیدرمانی
بازی درمانی به دو روش مستقیم یا غیرمستقیم (کودکمحور) انجام میشود:
رویکرد مستقیم: در این رویکرد درمانگر با مشخص کردن بازی و اسباب بازیها، هدایت درمان را به عهده میگیرد و با هدفی خاص، بازی را پیش میبرد.
رویکرد غیرمستقیم: این رویکرد قانونمند نیست و کودک میتواند بازی و اسباب بازیها را به دلخواه انتخاب کند. در واقع کودک آزاد است به شیوه خود عمل کند و هر زمان که تمایل داشت بازی را متوقف کند. در رویکرد غیرمستقیم درمانگر از نزدیک رفتار کودک را مشاهده میکند و در صورت لزوم در بازی شرکت میکند.
چگونگی مشارکت خانواده در بازیدرمانی
خانواده نقش مهمی در روند بهبودی کودک ایفا میکند؛ در واقع هنگامی که والدین به طور فعال در درمان کودک مشارکت کنند، درمان سریعتر نتیجه میدهد. بر همین اساس بازیدرمانگر در مورد نحوه و زمان مشارکت برخی یا همه اعضای خانواده در بازیدرمانی تصمیمگیری میکند. درمانگر همچنین به طور منظم با والدین کودک ارتباط دارد تا مشکلات مشخص و برای حل آنها برنامهای در نظر گرفته شود.
زماني كه روانشناس برای درمان کودک، "بازی درمانی" را توصیه میکند ممکن است سوالاتی برای والدین ایجاد شود. در ادامه به تعدادی از این سوالات پاسخ داده شده است:
بازی درمانی در چه مکانی انجام میشود؟
جلسات بازی درمانی باید در محیطی برگزار شود که کودک احساس امنیت کند و محدودیتهای کمی در آن محیط برایش وجود داشته باشد.
درمانگر از چه روشهایی در بازی درمانی استفاده میکند؟
• تجسم خلاق
• اجرای نقش
• تلفنهای اسباببازی
• عروسک، حیوانات پولیشی و ماسک
• چهرههای اکشن
• هنرها و صنایع دستی
• بازی آب و ماسه
• لگوها و اسباب بازیهای ساختمانی
• رقص و حرکات خلاق
• بازی موسیقی
بازی درمانی چقدر طول میکشد؟
به طور متوسط 20 جلسه بازیدرمانی برای رفع مشکلات معمولی کودکی که برای درمان ارجاع داده میشود، زمان نیاز است. برخی کودکان ممکن است خیلی سریعتر بهبود یابند در حالی که مشکلات جدیتر یا مداوم ممکن است طی مدت زمان بیشتری برطرف شوند.
طول هر جلسه بازیدرمانی متفاوت و بین 30 تا 50 دقیقه متغیر است. جلسات معمولا به صورت هفتگی برگزار میشود.
چطور بازی مشكلات كودك مثل اضطراب جدایی، جویدن ناخن، افسردگی و پرخاشگری را حل كند؟
از آنجا كه كودكان دایره لغات محدودی دارند و راه های ارتباط با آنها بسیار متفاوت از بزرگسالان است، اتاق بازی در واقع دریچه ای می شود به سوی روان كودكان. کودکان با بازی کردن اطلاعات بسیار زیای از نگرش ها، تعارض ها و ارتباط های خود بروز میدهند كه افراد متخصص با مشاهده بسیار دقیق این رفتارها می توانند برای درمان کودک برنامه مشخص و هدفمند را طراحی کنند. البته این مهم با تغییراتی كه والدین در الگوی رفتاری خود ایجاد می كنند به نتیجه میرسد.
رفتار درمانگر در حین بازی درمانی چگونه است؟
بازی درمانگر با قوانینی مشخص، هر هفته به مدتی معین در جایی مشخص با كودك وارد ارتباط می شود. هر كودك بنابر ویژگی های فردی و تجربیات خود رفتاری متفاوت دارد.
معمولا دو جلسه اول به آشنایی دو طرف با یكدیگر می گذرد. درمانگر هرگز با كودك با زبان بچه گانه صحبت نمی كند. هرگز به او دروغ نمیگوید یا رازهای کودک را به والدین انتقال نمیدهد. همچنین درمانگر، کودک را در مسیری كه از دیدگاه شخصی و فرهنگی خود درست است، قرار نمی دهد و به عنوان واسطه با والدین صحبت نمی كند. علاوه بر این، بازی درمانگر با كودك با صراحت صحبت میكند و فرصت ابراز احساسات برای كودك فراهم میكند.
بازی درمانگر همچنین بازخوردهای مناسب در موقعیتهای مناسب به كودك می دهد. در واقع مدیریت و درك رفتار كودك توسط درمانگر منجر به حل بسیاری از تعارضهای كودك میشود.
آیا بازی درمانی آنلاین کارایی دارد؟
بازیدرمانی نباید لزوما با مراجعه حضوری همراه باشد. در بسیاری از بچهها بخصوص بچههای بزرگتر با تشخیص روانشناس متخصص میتوان از بازیدرمانی به صورت آنلاین استفاده کرد.
بسیاری از مراجعین خارج از کشور و همچنین سایر شهرهای ایران زیبا می توانند از خدمات بازیدرمانی مرکز مشاوره یاسان به صورت آنلاین استفاده میکنند.
اگر متخصص بازیدرمانی، تجربه و آموزش کافی داشته باشد، بچهها با او ارتباط خوبی برقرار میکنند و روند درمان با کیفیت بالا ادامه پیدا میکند. در این ویدیو خانم ریحانه اناری، بازی درمانگر و هنردرمانگر با کودکی که دچار اضطراب شدید است تکنیک شناخت احساسات را اجرا میکند.
آیا والدین می توانند نقش بازی درمانگر را در خانه داشته باشند؟
برخی والدین گمان میکنند، اگر آنها از بازیها و نوع اسباب بازیها آگاه شوند، خودشان از آن روش برای بهبود مسائل و مشكلات کودک استفاده كنند! اما والدین زمانی كه اتاق بازی را مشاهده می كنند از اینكه قرار است وسیلههای بسیار ساده اتاق بازی، حال كودك آنها را بهبود بخشد، در حالی كه اتاق پر از اسباب بازی فرزندشان تاثیری در احوال او نداشته تعجب می كنند. والدین در طول دوره درمان باید یاد بگیرند كه چطور با فرزند خود بازی كنند ولی نمیتوانند نقش بازی درمانگر را داشته باشند.
نکته: اگر کودک شما دارای بیماری روانی یا جسمی است، بازی درمانی جایگزین داروها یا سایر درمانهای ضروری نمیشود. بازی درمانی را میتوان به تنهایی یا در کنار سایر روشهای درمانی استفاده کرد.
مرکز مشاوره یاسان به دو اتاق بازی و بازیدرمانگران حرفهای مجهز است.
شیوه دریافت وقت مشاوره
لطفا برای دریافت وقت مشاوره از روانشناسان نوجوان مرکز مشاوره یاسان از ساعت 9 تا 19 با دو شماره زیر تماس بگیرید يا از طریق واتساپ پیام دهید. راحت ترين مسير براي فارسی زبانان خارج از کشور ارسال پيام از طریق واتساپ است.
