6 راهکار برای داشتن فرزندان مسئولیت پذیر

همه پدر و مادرها می خواهند نوجوانان مسئولیت پذیری داشته باشند. اما نوجوانی دوره ای است که نوجوان‌ها خودشان تصمیم می‌گیرند چه کار کنند و شما فقط می توانید آنها را راهنمایی کنید.

اولین نکته مهمی که باید درباره مسئولیت پذیری نوجوانان بدانید این است که نوجوان شما هیچ وقت "کامل" نخواهد بود. بنابراین نمی توانید انتظار داشته باشید که همیشه درست عمل کند. ممکن است یک بار تصمیم بگیرد به جای نوشتن تکالیف مدرسه، با دوستانش بیرون برود یا فراموش کند کاری که به او سپرده اید را انجام دهد.  این وضعیت کاملاً طبیعی است و باید مسیر خودش را طی کند.

سال‌های نوجوانی، سال‌های آزمون و خطا هستند. شاید نوجوان شما ظاهراً شبیه یک بزرگسال شده باشد و حتی گاهی هم مثل یک بزرگسال رفتار کند، اما هنوز نوجوان است و مغزش به طور کامل رشد نکرده است.

این یعنی مهارت‌های استدلال و تصمیم‌گیری او کاملاً شکل نگرفته است. به همین دلیل هم همیشه همان تصمیمی را نمی‌گیرد که شما فکر می‌کنید درست است. شما هم نباید پدر و مادر کاملی باشید، فقط باید برای بهتر شدن تلاش کنید و مهارت‌های والدگری‌تان را بهبود ببخشید.

وقتی یاد گرفتید که نباید کامل باشید، آموزش مسئولیت ‌پذیری هم برای شما آسان‌تر می‌شود. در این مقاله مرکز مشاوره یاسان (مرکز تخصصی رواشناسی نوجوان و بلوغ) علاوه بر اینکه علت بی مسئولیتی بچه ‌ها، نحوه برخورد با نوجوان بی مسئولیت، راههای تقویت مسئولیت پذیری و نقش والدین در مسئولیت پذیری نوجوانان را توضیح می‌دهد،  6 توصیه برای داشتن نوجوان مسئولیت‌ پذیر را هم بیان می‌کند:

1. انتظارات خود از فرزند نوجوان‌تان را به‌طور واضح و مشخص بیان کنید: همه ما در طول زندگی باید سطح مشخصی از انتظارات را برآورده کنیم. اگر نتوانید وظایف مدرسه را به خوبی انجام دهید، نمی‌توانید به دانشگاهی که می‌خواهید بروید. اگر وظایف کاری‌تان را به موقع انجام ندهید، شغلتان را از دست خواهید داد. همین مسئله درباره روابط و سایر جنبه‌های زندگی هم صحیح است. به همین دلیل هم نوجوان دقیقاً باید بداند چه انتظاراتی از او دارید. پس نخستین گام برای داشتن دختر یا پسر مسئولیت پذیری این است که مشخص کنید نوجوان باید چه کار کند؟ چه رفتارهایی نباید انجام دهد؟ اگر غیرمسئولانه عمل کند چه عواقبی برایش به دنبال خواهد داشت؟

به انتظاراتی که از نوجوان دارید خوب فکر کنید اما یادتان باشد که همه چیز را در یک زمان به او نگویید بلکه سعی کنید کم کم و در طول زمان، مسئولیت های جدید را اضافه کنید. بهترین راه این است که با همراهی نوجوان، انتظارات و قوانین را مشخص کنید.

مثال: فرض کنیم شما انتظار دارید که فرزندتان روزهای پنجشنبه ظرف‌های شام را بشوید. بعد از اینکه با او در این باره صحبت کردید و تصمیم نهایی گرفته شد یک جدول درست کنید و از نوجوان بخواهید وقتی وظیفه‌اش را انجام داد، جدول را تیک بزند.

برای اینکه حس کار گروهی را به فرزندتان القا کنید می‌توانید شما هم جدولی از کارهایی که در خانه انجام می‌دهید، تهیه کنید و هر کاری را که انجام دادید جلویش تیک بزنید.

وقتی نوجوان کارش را تمام کرد خیلی گرم و صمیمانه از او تشکر کنید. می توانید بگویید: "ممنون که ظرف‌ها رو شستی ". اگر چند بار متوالی ظرف ها را نشست باید چه کار کنید؟

در این حالت باید با هم حرف بزنید. دعوا یا قضاوت نکنید. بلکه با طرح یک پرسش شروع کنید. می‌توانید بپرسید: "پنجشنبه ظرفا رو نشستی، اتفاقی افتاده؟"

گاهی با طرح همین پرسش ساده، متوجه می شوید، اتفاق عمیق‌تری در حال وقوع است که باید به آن رسیدگی کنید. شاید آن شب تکالیف مدرسه‌اش بیشتر طول کشیده و فرصت نکرده، ظرف ها را بشوید.

آیا در مدرسه مشکلی دارد؟ یا در برنامه ریزی نیاز به کمک دارد؟

گاهی هم نیاز است، عواقبی برایش تعیین کنید اما معمولا اگر با نوجوان صحبت کنید و دلیلش را بشنوید، نیازی به این کار نیست.

2. مهارت مدیریت زمان را به نوجوان آموزش دهید: مدیریت زمان نقش مهمی در مسئولیت پذیری نوجوانان دارد. نوجوانانی که می‌توانند زمانشان را به خوبی مدیریت کنند، تصمیمات بهتری می‌گیرند، به علاوه، کمتر دچار استرس و نگرانی می‌شوند.

لازم است که مهارت مدیریت زمان را به فرزندتان آموزش دهید. البته منظور این نیست که دائماً غر بزنید و بگویید چرا نمی‌تواند سر وقت کارهایش را انجام دهد.

مثل خیلی از درس‌هایی که در زندگی به نوجوان می‌دهید، درس مسئولیت ‌پذیری هم با شما شروع می‌شود. در حقیقت نباید نقش والدین در مسئولیت پذیری نوجوانان را نادیده بگیرید. اگر شما خودتان دائماً از کارهایتان عقب بمانید، دیر برسید یا بی‌نظم باشید، فرزندتان هم پا جای پای شما می‌گذارد. پس سعی کنید خودتان در درجه اول، الگوی مناسبی باشید.

مثال: فرض کنید نوجوان شما برنامه‌های زیادی دارد که باید به همه آنها برسد، مثلاً چند کلاس یا فعالیت فوق‌ برنامه. در عین حال باید تکالیف مدرسه را هم انجام دهد.

اگر هنوز به خوبی نمی‌تواند برنامه‌اش را مدیریت کند، به او کمک کنید که زمان‌بندی درستی انجام دهد. می‌توانید یک برنامه هفتگی در نظر بگیرید که همه وظایف مهمش در آن گنجانده شده باشند.

اطمینان حاصل کنید که نظر نوجوان را هم در برنامه‌ریزی لحاظ می‌کنید و سعی نمی‌کنید همه چیز را بنا بر صلاحدید خود برنامه‌ریزی کنید.

مثلاً اگر نوجوان شما هر روز ساعت 3 بعدازظهر به خانه می‌رسد، با هم به توافق برسید انجام تکالیف مدرسه‌اش را از چه ساعتی شروع کند. مثلاً می‌تواند بعد از یک استراحت از ساعت 4 و نیم یا 5 شروع کند.

هر جمعه می‌توانید ترتیب یک جلسه خانوادگی را بدهید که هر کس درباره برنامه‌های یک یا دو هفته آینده‌اش و اینکه چطور می‌خواهد آنها را انجام دهد صحبت کند.

حتی می‌توانید از یک مشاور یا کوچ بخواهید این کار را انجام دهد و با فرزندتان صحبت کند. یک مشاور تحصیلی به خوبی می‌تواند نوجوان بی مسئولیت را هدایت کند.

لینک مرتبط: روانشناس تحصیلی چطور به موفقیت درسی نوجوان کمک‌ می‌کند؟

به فرزندتان کمک کنید، محاسبه کند برای انجام هر کاری به چقدر زمان نیاز دارد. افراد (حتی بزرگسالان) در تخمین درست زمان، اشتباه می‌کنند. پس حواستان باشد که زمان‌ها را به درستی در نظر بگیرید تا وقت کم نیاید.

درباره استفاده مفید از زمان هم با نوجوان حرف بزنید. بیشتر نوجوانان، بین تمام شدن مدرسه و شروع کارهای دیگر به حداقل یک ساعت زمان نیاز دارند. به علاوه بعضی نوجوانان راحت‌تر هستند که عصرها تکالیف را تمام کنند و بعضی ترجیح می‌دهند که شب زود بخوابند و صبح زود تکالیف مدرسه را انجام دهند.

کار سختی است، اما سعی کنید تا می‌توانید غر نزنید و در عوض روی مهارت‌های مدیریتی نوجوان خود کار کنید. روی اجرای برنامه نظارت داشته باشید. اگر از برنامه عقب افتاده، نپرسید: "چرا مشقاتو به موقع ننوشتی؟" در عوض بپرسید: "برنامه چطور پیش می‌ره."

به موارد جانبی هم توجه کنید، مثل: آیا دیشب خوب نخوابیده که حالا روی تمرکزش تاثیر گذاشته؟ یا نتوانسته کارهایش را به درستی اولویت‌بندی کند؟ در چنین شرایطی به جای غر زدن، بحث را به سمت حل مشکل هدایت کنید.

مطلب مرتبط: دلایل اختلال خواب نوجوانان + درمان بی خوابی نوجوانان + تست رایگان

3. خودتان الگوی همدلی و ملاحظه‌کاری باشید: یادگیری مدیریت زمان، حس مسئولیت پذیری نوجوان را تقویت می‌کند و متعهد بودن او را چند گام فراتر می‌برد.

حتماً شما هم می‌خواهید فرزندتان در عین مسئولیت پذیری، مودب و نکته بین هم باشد. ملاحظه کاری به این معناست که نوجوان نسبت به احساسات دیگران آگاه باشد و واکنش درستی نشان دهد. به عبارت دیگر، فرزند شما باید یاد بگیرد که با دیگران با احترام برخورد کند و کمتر خودمحور باشد.

برای مثال اشکالی ندارد فرزندتان از اینکه پنیر صبحانه مورد علاقه‌اش تمام شده ناراحت باشد. اما نباید شما را سرزنش کند که چرا به مغازه نرفتید و قبل از اینکه تمام شود، پنیرش را نخریدید.

همه آدم‌ها در مواجهه با ناکامی ناراحت می‌شوند یا اگر به نظرشان چیزی عادلانه نیاید خشمگین می‌شوند. اما اگر سنگ بنای ملاحظه‌کاری و همدلی در نوجوان به خوبی گذاشته شده باشد، بدون توجه به احساسی که تجربه می‌کند، رفتار مسئولانه‌ای خواهد داشت.

مثال: فرض کنید آخر هفته تولد عموی فرزندتان است. اما او ترجیح می‌دهد به جای تولد، با دوستانش بیرون برود. خوب حالا شما در موقعیت حساسی قرار گرفته‌اید. می‌توانید او را مجبور کنید به تولد بیاید. اما به جای مجبور کردن به حضور در تولد، صحبتی را شروع کنید که او را درباره تصمیمی که گرفته به فکر فرو ببرد. مثلاً از نوجوان بپرسید:

• اگه نیای تولد، به نظرت عمو چه حسی بهش دست میده؟

• اگه نیای تولد، چطور می خوای جبران کنی؟

• امکانش هست، یه روز دیگه با دوستات بری بیرون؟

سوالات را شبیه بازجو نپرسید و سعی کنید لحن دوستانه‌ای داشته باشید که اتهامی متوجه نوجوان نکند. در این صورت جواب‌های بهتری دریافت می‌کنید.

چنین مکالمه هایی به نوجوان کمک می کند احساسات دیگران را درک و در تصمیمات و واکنش‌هایش آن را لحاظ کند.

مطلب مرتبط: چرا فرزند نوجوانم دمدمی مزاج شده است؟ + 6 راهکار به والدین

4. به نوجوان کمک کنید احساساتش را کنترل کند: بیشتر نوجوانان دچار نوسانات احساسی می‌شوند. یک روز خیلی خوشحالند و فردایش از اتاق هم بیرون نمی‌آیند. از آنجایی که تغییرات خیلی بزرگی در مغز و بدن نوجوان در حال وقوع است، این نوسانات احساسی طبیعی هستند.

نکته مهم این است که نوجوان درک کند هر حسی را می تواند تجربه کند اما اجازه ندارد هر رفتاری را انجام دهد. کنترل احساسات، نقطه بنیادین مسئولیت‌ پذیری نوجوانان است.

تمایز قائل شدن بین احساسات به نوجوان کمک می‌کند مسئولانه رفتار کند حتی اگر احساسات منفی را تجربه می‌کند. متاسفانه نوجوان نمی‌تواند بدون تمرین در شرایط واقعی، تشخیص دهد چه احساسی را تجربه کرده است. تشخیص ناراحتی، خیانت، ناامیدی، سرخوردگی، استیصال، و عصبانیت کلید مدیریت احساسات هستند.

هر قدر نوجوان در مورد احساساتش آگاهی بیشتری داشته باشد، بهتر می‌تواند آن را مدیریت کند. فعالیت‌های زیر به نوجوان کمک می کند این مهارت را تقویت کند:

• نوشتن: نوجوان را تشویق کنید درباره احساساتش بنویسد. به او بگویید لازم نیست خیلی قشنگ بنویسد. فقط کافی است هر چیزی که احساس می‌کند را بنویسد؛ چون این کار به او کمک می‌کند آن احساسات را پشت سر بگذارد. به نوجوان اجازه بدهید اگر دوست دارد درباره نوشته‌هایش با شما صحبت کند.

• نقاشی کردن: گاهی نمی‌توان احساسات را در قالب کلمات بیان کرد. نوجوان را تشویق کنید احساساتش را به تصویر بکشد. او می‌تواند این کار را به شیوه‌های متفاوتی انجام دهد.

• گوش دادن به موسیقی: با نوجوان درباره سبک موسیقی و خواننده‌هایی که به آثار آنها گوش می دهد صحبت کنید. موسیقی‌های آرام دوست دارد یا تند؟ بیشتر جذب چه شعرهایی می‌شود؟ حرف زدن به او کمک می‌کند احساسات خودش را بهتر بشناسد.

به عنوان پدر و مادر یک نوجوان، شما هم باید درباره احساسات و چالش‌های روزانه با نوجوان صحبت کنید. وقتی شما این کار را انجام دهید، صحبت کردن درباره احساسات تبدیل به یک مسئله معمولی و طبیعی در خانواده شما می‌شود.

مطالب مرتبط: 9 تغییر جسمی و روحی دوره نوجوانی + آسیب‌های دوران بلوغ

 

5. فرهنگ پاسخگویی را در خانواده ایجاد کنید: اگر می‌خواهید نوجوان مسئولیت ‌پذیری داشته باشید، او باید ارزش پاسخگویی را درک کند. یک فرد مسئولیت ‌پذیر نسبت به کارهایی که انجام می‌دهد، پاسخگوست و وقتی اشتباهی انجام می‌دهد آن را می‌پذیرد. اما اول از همه خودتان باید الگوی درستی برای نوجوان باشید.

به نوجوان یاد بدهید هر کاری که به نظرش درست است را انجام دهد حتی اگر تبعاتی برایش به همراه داشته باشد یا به نظر دیگران درست نرسد.

به فرزندتان بگویید وقتی در یک موقعیت سخت قرار می‌گیرد، به جای اینکه از خودش بپرسد اگر گیر بیفتم، تنبیه می شوم؟ از خودش بپرسد آیا کاری که انجام می دهم درست است یا نه؟

مطلب مرتبط: 15 راهکار برای زمانی که فرزندتان دوستان ناباب دارد

مثال: موقعیتی را در نظر بگیرید که نوجوان بدون اینکه به شما اطلاع بدهد، یک ساعت دیرتر از موعد تعیین شده به خانه برگشته است. وقتی هم که از او سوال می‌کنید، دوستانش را مقصر می‌داند. می‌گوید دوستانش همه با هم تصمیم گرفتند بیشتر بیرون بمانند و او هم نتوانسته مخالفت کند و فراموش کرده که خبر بدهد.

وقتی نوجوان اشتباه می‌کند باید بداند که می‌توانسته گزینه درست را انتخاب کند و تصمیم دیگری بگیرد، حتی اگر این طور به نظر نمی‌رسد.

بدون این که آرامش خود را از دست بدهید (می دانیم گفتنش راحت‌تر از عمل کردنش است)، به نوجوان کمک کنید با این سوالات مواجه شود:

• اگر تا این وقت شب با دوستانش بیرون نمی ماند، آنها با او قطع رابطه می‌کردند؟

• چه چیزی باعث شده فکر کند تایید دوستانش مهم‌تر از تعهدی است که به پدر و مادرش داده؟

• آیا فکر نکرده که شما نگرانش می شوید؟

• کجا می توانست تصمیم درست بگیرد و جمع دوستانش را برای اینکه به موقع به خانه برسد ترک کند؟

• آیا واقعا دوستانش مقصر بودند که او یادش برود به موقع برگردد؟

درست است که شما باید تبعاتی را برای نوجوان درنظر بگیرید اما یادتان باشد که این کار را با عصبانیت انجام ندهید. اگر لازم است، به نوجوان بگویید نیاز دارید قبل از تعیین تبعات اشتباهش، فکر کنید.

مطلب مرتبط: وقتی از فرزندمان عصبانی هستیم، چه کار کنیم؟

6. نوجوان را تشویق کنید، هدف‌های فردی داشته باشد: برای اینکه نوجوان در بلندمدت مسئولانه رفتار کند، باید خودش چنین رفتارهایی را انتخاب کند نه اینکه احساس کند مجبور است این کار را انجام دهد.

برای مثال اگر می خواهید فرزندتان دانش‌آموز مسئولیت ‌پذیر و سخت‌کوشی باشد، باید این احساس را در او ایجاد کنید که این انتخاب خودش است.

اگر احساس کند شما به او غر می‌زنید یا برای انجام به موقع تکالیف، اجبارش می‌کنید، به مرور دیگر مسئولانه عمل نخواهد کرد چون برای خودش حق انتخابی نمی‌بیند.

وقتی به نوجوان اجازه بدهید اهدافی تعیین کند و خودش آنها را پیگیری کند، انگیزه درونی و مسئولیت پذیری فرزندتان تقویت می‌شود. 

مثال: به جای اینکه دائماً به فرزندتان غر بزنید که تکالیف مدرسه و وظایفش را جدی نمی‌گیرد، به علائقش فکر کنید. نقاط قوتش چه چیزهایی است؟ چه چیزهایی او را به هیجان می‌آورد؟

با هم صحبت کنید و ببینید که چطور می‌تواند از این ویژگی‌ها برای خلاقیت استفاده کند. مثلا یک ویدئو، کار هنری، سایت و ... درست کند و یا حتی یک مشکل واقعی را حل کند. اگر خودتان نمی توانید این کار را انجام دهید از یک روانشناس یا کوچ نوجوان کمک بگیرید.

مطلب مرتبط: کوچینگ نوجوان چیست؟ + 8 مزیت داشتن کوچ در دوران نوجوانی

مثلا اگر نوجون شما به موسیقی علاقه مند است، شاید بتواند یک قطعه زیبا بنویسد یا بنوازد. در طی این روند یاد می‌گیرد چطور شعر بنویسد، یک ملودی انتخاب کند، صدا را ویرایش کند و ... .

در ابتدا لازم است او را راهنمایی کنید. اما هر قدر بیشتر تمرین کند، خودش یاد می‌گیرد چطور از عهده کار بربیاید. متاسفانه اینها چیزهایی هستند که در مدرسه به بچه‌ها آموزش داده نمی‌شود.  

یا شاید فرزند شما دوست داشته باشد به نیازمندان کمک کند. در این صورت می‌توانید به او یاد بدهید چطور روش‌هایی برای انجام این کار پیدا کند و منابع مالی فراهم کند.

نوجوان شما با حل مشکلات واقعی (نه فقط تمرینات ریاضی و علوم مدرسه) احساس مهم بودن و کارآمدی می‌کند. این حس جدا از مواردی است که در مدرسه تجربه می‌کند.

با تمرین بیشتر و گذشت زمان، فرزند نوجوان شما مسئولیت‌ پذیرتر می‌شود و می تواند کارهای پیچیده‌تری را مدیریت کند.

 مطلب مرتبط: 9 دلیل تنبلی یا بی‌انگیزه بودن نوجوانان

شیوه دریافت وقت مشاوره

لطفا برای دریافت وقت مشاوره از روانشناسان نوجوان مرکز مشاوره یاسان از ساعت 9 تا 19 با دو شماره زیر تماس بگیرید يا از طریق واتس‌اپ پیام دهید. راحت ترين مسير براي فارسی زبانان خارج از کشور ارسال پيام از طریق واتس‌اپ است.