گفتاردرمانی

گفتار‌درمانی چست؟

گفتاردرمانی ارزیابی و درمان مشکلات ارتباطی و اختلالات گفتاری در دوران کودکی یا در بزرگسالی که ناشی از آسیب یا بیماری مانند سکته مغزی است استفاده می‌شود. در واقع گفتاردرمانی سعی در شناسایی اختلال و  بهبود و درمان توانایی‌های ارتباطی فرد دارد. گفتاردرمانی شامل دو قسمت است:

1. هماهنگی دهان برای تولید صداها و در نهایت تلفظ کلمات و جملات (برای رسیدگی به بیان مفاهیم، روان صحبت کردن و درجه‌ صدا)

2. درک و بیان زبان (برای استفاده از زبان به صورت نوشتاری، تصویری ، زبان بدن، نشانه‌شناسی و استفاده از زبان از طریق سیستم‌های ارتباطی جایگزین مانند رسانه‌های اجتماعی، رایانه‌ها و تبلت‌ها.)

تفاوت گفتار و زبان چیست؟

زمانی که صحبت می‌کنیم بخشی از فرایند صحبت کردن در مغز ما اتفاق می افتد (به طور مثال انتخاب کلمات، جمله بندی کردن و…) که این فرایند ذهنی زبان است و بخشی هم توسط ریه، عضلات حنجره، لب، عضله زبان و… باعث تولید صدا و کلمات می شود که این بخش همان گفتار است.

مزایای گفتاردرمانی چیست؟

• بهبود توانایی درک، بیان افکار، ایده‌ها و احساسات

• گفتار قابل فهم تا دیگران حرف‌های کودک شما را درک کنند

• افزایش توانایی حل مسئله در یک محیط مستقل

• بهبود عملکرد بلع و ایمنی

• دستیابی به مهارت‌های آمادگی برای مدرسه

• توسعه مهارت‌ها پیش از سوادآموزی

• بهبود کیفیت صدا

• روان صحبت کردن

• توسعه مهارت‌های اجتماعی- عملی

• کیفیت بهتر زندگی

• بهبود اعتماد به نفس، عزت‌نفس و استقلال بیشتر و درمان افسردگی

انواع اختلالات گفتاری

اختلال گفتاری به مشکل ایجاد صدا مربوط است و عبارتند از:

• آپراکسی: هنگامی که  مغز در هدایت حرکات ماهیچه‌های مورد استفاده برای صحبت کردن مشکل دارد.

• نارساگویی عضوی: عدم تحرک عضلات گفتاری و اختلال در کنترل آن‌ها که ناشی از آسیب مغزی است. این حالت بیشتر در اثر اختلالات سیستم عصبی و شرایطی است که منجر به کند صحبت کردن، فلج صورت یا ضعف گلو و زبان می‌شود مانند بیماری ام.اس، اسکلروز جانبی آمیوتروفیک (ALS) و سکته مغزی.

• اختلالات بیان: مشکلات مربوط به تولید صداها در هجا یا اشتباه تلفظ کردن کلمات تا حدی که شنوندگان نمی‌توانند آنچه گفته می‌شود را درک کنند. کودک مبتلا به این اختلال گفتاری ممکن است صداهای کلمه را جا بیندازد، عوض، تحریف یا اضافه کند. یک مثال برای تحریف یک کلمه گفتن "کشف" به جای "کفش" است.

• لکنت زبان: هنگامی که جریان مکالمه با مکث و تکرار قطع می‌شود که شامل مشکلاتی مثل بریده بریده تلفظ کردن کلمات، تکرار جزئی کلمه (ب-ب-ب-بدن) یا کشیدن بیش از حد صداها و هجا (مممممممممار) است. اختلال لکنت زبان بر جریان، سرعت و ریتم گفتار تأثیر می‌گذارد. فرد مبتلا به این اختلال اغلب سریع صحبت کرده و کلمات را با هم ادغام می‌کند.

• اختلالات صوت یا طنین: شامل مشکلاتی در میزان یا کیفیت صدا هستند که توجه شنوندگان را از آنچه گفته می‌شود منحرف می‌کنند. این نوع اختلالات که به دلیل انسدادی مانند شکاف کام و لب (لب‌شکری) هستند، ممکن است هنگام صحبت کردن باعث ایجاد درد یا ناراحتی برای کودک شود.

اختلالات زبانی

اختلالات زبانی مربوط به مشکل در درک یا کنار هم قرار دادن کلمات برای انتقال افکار است. اختلالات زبانی می‌توانند درکی (مشکل خود فرد در درک زبان) یا بیانی (مشکل دیگران در فهمیدن زبان فرد) باشد. انواع اختلالات زبانی عبارتند از:

• اختلالات درکی: مشکلات مربوط به درک یا پردازش زبان است. فرد مبتلا در درک و پردازش آنچه دیگران می‌گویند مشکل دارد. این می‌تواند باعث شود وقتی کسی صحبت می‌کند، فرد دچار اختلال درکی، بی‌علاقه به نظر برسد، در پیروی از دستورالعمل‌ها مشکل داشته باشد یا حتی دایره لغات او محدود باشد. اوتیسم، کم‌شنوایی و آسیب به سر می‌تواند منجر به اختلال در زبان دریافتی شود.

• اختلالات بیانی: این اختلال مربوط به انتقال یا بیان اطلاعات است. در اختلال بیانی فرد ممکن است در تشکیل جملات دقیق دچار مشکل شود؛ مانند استفاده از زمان فعل نادرست. این بیماری با اختلالات رشدی مانند سندرم داون و کاهش شنوایی همراه است. همچنین می‌تواند به دلیل ضربه‌ی مغزی یا یک بیماری باشد.

• اختلالات شناختی- ارتباطی: مشکل در برقراری ارتباط به دلیل آسیب به قسمتی از مغز که توانایی تفکر را کنترل می‌کند، اختلال ارتباطی- شناختی نامیده می‌شود. این اختلال منجر به مشكلات مربوط به مهارت‌های ارتباطی شده كه شامل حافظه، توجه، ادراك، نظم‌دهی، قوانین و حل مشكل است.

• زبان پریشی: این یک اختلال ارتباطی اکتسابی است که بر توانایی فرد در صحبت کردن، درک دیگران از صحبت های او و بر توانایی خواندن و نوشتن فرد تأثیر می‌گذارد. سکته مغزی شایع‌ترین علت زبان‌پریشی است، اگرچه سایر اختلالات مغزی نیز می‌توانند باعث ایجاد آن شوند.

• اختلال پردازش شنوایی: مغز در درک معنی صداها مشکل دارد.

گفتار درمانگر کیست؟

گفتاردرمانگر یا آسیب‌شناس گفتار و زبان، فردی است که به بررسی، شناسایی و درمان اختلالات مربوط به گفتار، زبان و بلع می‌پردازد.

گفتاردرمانگر چه کاری انجام می‌دهد؟

آسیب شناس گفتار و زبان در ابتدا توانایی‌های ارتباطی یا بلع فرد را ارزیابی می‌کند و مشکلات زمینه‌ای را تشخیص می‌دهد. سپس یک برنامه‌ی درمانی ویژه شخص تهیه و سوابق روند پیشرفت فرد را ثبت می‌کنند. گفتاردرمانگر بر حسب ضرورت درمان را فردی یا گروهی انجام می‌دهد. متخصصان گفتار درمانی طیف وسیعی از درمان را ارائه می‌دهند که بخشی از روشهای درمانی شامل موارد زیر است:

• کمک به یادگیری نحوه‌ تلفظ حروف

• آموزش ساده و روان صحبت کردن

• تقویت عضلات مورد استفاده برای صحبت کردن یا بلع

• کمک به افزایش تعداد کلماتی که فرد می‌تواند بگوید یا بفهمد

• همکاری با افراد برای بهبود نحوه‌ی ترکیب کلمات در جملات

• آموزش روش‌های ارتباطی یاری‌رسان و جایگزین (AAC) به افراد دارای اختلالات شدید زبانی

• آموزش به بیماران و خانواده‌های آنها در مورد چگونگی غلبه بر چالش‌های ناشی از مشکل ارتباط و بلع

• ارائه نوعی درمان به نام توانبخشی شنوایی که به بهبود کیفیت زندگی افراد مبتلا به کم شنوایی کمک می‎کند

• متخصصان گفتار درمانی با بازی و صحبت کردن، استفاده از تصاویر، کتاب‌ها، اشیاء یا رویدادهای جاری برای تحریک رشد زبان با کودک تعامل می‌کنند. درمانگر ممکن است واژگان و دستور زبان صحیح را برای کودک الگوسازی کرده و از تمرینات تکراری برای ایجاد مهارت‌های زبانی استفاده کند.

• درمانگر صداها و هجا‌های صحیح کلمات و جملات را حین بازی به کودک آموزش می‌دهد. سطح بازی متناسب با سن کودک است و به نیازهای خاص او مربوط می‌شود. گفتاردرمانگران نحوه‌ حرکت زبان و تلفظ صداهای خاص مانند صدای "ر" را به کودک نشان می‌دهند.

گفتار درمانی در کودکان

"این امر که کودکانی که در صحبت کردن مشکل دارند با مشکلات تغذیه ای نیز روبرو می‌شوند، غیرعادی نیست." پس اگر فرزند شما مبتلا به اختلال گفتاری است که منجر به مشکل در تلفظ کلمات می‌شود، گفتاردرمانی ممکن است به بهبود رشد زبان، ارتباطات و مهارت‌های بیانی او کمک کند. با توجه به اختلال گفتاری یا زبانی فرزند شما، درمان در یک کلاس درس یا گروه کوچک یا به طور فردی انجام می‌شود.

تمرینات و فعالیت‌های گفتاردرمانی بسته به اختلال، سن و نیازهای فرزند شما متفاوت است. گفتاردرمانگران ممکن است از برخی اسباب بازی‌ها، سوت‌ها و مسابقات "بادکنکی" برای تقویت عضلات مورد استفاده در گفتار و غذا خوردن استفاده کند. استفاده از نی‌ها، مسواک برقی و  حباب‌سازها نیز ممکن است راهکارهای سرگرم کننده‌ای باشد که به کودکان کمک می‌کند تا احساسات مختلف در دهان را تجربه کنند.

چرا برخی از کودکان به گفتار درمانی نیاز دارند؟

کودکان ممکن است به دلایل زیادی به گفتاردرمانی نیاز داشته باشند، این دلایل شامل:

• اختلالات شنوایی

• عقب‌ماندگی شناختی (دهنی) یا سایر عقب‌ماندگی‌ها در رشد

• ضعف عضلات دهان

• گرفتگی صدای مزمن

• شکاف لب یا شکاف کام

• اوتیسم

• گفتار فلجی

• مشکلات بیان

• اختلالات روان

• اختلالات تنفسی

• اختلالات تغذیه و بلع

• آسیب روانی و مغزی

بهترین زمان برای گفتار درمانی کودکان

درمان باید در اسرع وقت شروع شود. کودکانی که درمان را زود شروع می‌کنند ( یعنی قبل از 5 سالگی) نسبت به افرادی که دیرتر شروع می‌کنند نتیجه‌ی بهتری می‌گیرند.

این بدین معنی نیست که کودکان بزرگتر در درمان خوب عمل نمی‌کنند. فقط پیشرفت آنها کندتر است؛ زیرا آنها باید الگوهایی را که به اشتباه آموخته‌اند، تغییر دهند.

والدین چگونه می‌توانند کمک کنند؟

گفتار درمانی در خانه

والدین کلید موفقیت کودک در گفتاردرمانی یا زبان‌درمانی هستند. کودکانی که برنامه را سریعتر و با ماندگار‌ترین نتایج به پایان می‌رسانند کسانی هستند که والدین آنها در این درمان همراهشان بودند. والدین می‌توانند به فرزند خود در انجام فعالیت‌های در خانه که متخصص پیشنهاد می‌دهد کمک کنند. این امر پیشرفت مداوم و انتقال مهارت‌های جدید را تضمین می‌کند. غلبه بر اختلال گفتاری یا زبانی زمان و تلاش زیادی نیاز دارد. بنابراین مهم است که همه‌ اعضای خانواده نسبت به آموزش و فرآیند یادگیری کودک صبور باشند.

گفتار درمانی در بزرگسالان

گفتاردرمانی برای بزرگسالان نیز با ارزیابی نیازهای فرد و با انتخاب بهترین درمان شروع می‌شود. تمرینات گفتاردرمانی برای بزرگسالان می‌تواند به آن‌ها در گفتار، زبان و ارتباطات شناختی کمک کند. درمان نیز ممکن است در صورتی که آسیب یا بیماری‌هایی مثل پارکینسون یا سرطان دهان باعث مشکلات بلع شده است، شامل آموزش مجدد عملکرد بلع شود. تمرینات گفتار درمانی بزرگسالان ممکن است شامل موارد زیر باشد:

• حل مسأله، تمرینات حافظه، نظم‌دهی و سایر فعالیت‌ها با هدف بهبود ارتباطات شناختی

• روش‌های گفتگو برای بهبود ارتباطات اجتماعی

• تمرینات تنفسی برای طنین

• تمریناتی برای تقویت عضلات دهان

چه مدت به گفتاردرمانی نیاز دارید؟

برخی از اختلالات گفتاری در دوران کودکی شروع می‌شوند و با افزایش سن بهبود می‌یابند در حالی که برخی دیگر تا بزرگسالی ادامه پیدا می‌کنند و نیاز به درمان طولانی‌مدت و مداوم دارند. مدت زمان نیاز فرد به گفتاردرمانی به عوامل مختلفی بستگی دارد، از جمله:

• سن

• نوع اختلال گفتاری

• شدت اختلال گفتاری

• فراوانی درمان

• بیماری زمینه‌ای

در مرکز مشاره یاسان با ارائه خدمات گفتاردرمانی تخصصی به کودکان و نوجوانان به بهبود مهارت‌های گفتاری این گروه سنی کمک می‌کند. مرکز مشاوره یاسان با کادر تخصصی برای کودکان، گزینه مناسبی برای بچه‌ها و خانواده‌هاست. 

شیوه دریافت وقت مشاوره

لطفا برای دریافت وقت مشاوره از روانشناسان نوجوان مرکز مشاوره یاسان از ساعت 9 تا 19 با دو شماره زیر تماس بگیرید يا از طریق واتس‌اپ پیام دهید. راحت ترين مسير براي فارسی زبانان خارج از کشور ارسال پيام از طریق واتس‌اپ است.