آیا افرادی وسواسی درمان می‌شوند؟ + 7 توصیه به اطرافیان آنها

اینکه، دوبار چک کنید که آیا اتو را از برق کشیده‌اید، یا درب ماشین را قفل کرده‌‌اید، طبیعی‌ است. همه‌ ما بارها این کار‌ها را انجام می‌دهیم یا اینکه بعضی وقت‌ها بی دلیل نگرانیم و دلشوره داریم. اما اگر دچار اختلال وسواس فکری، عملی (OCD) باشید، افکار و رفتارهای وسواس گونه‌ آنقدر زیاد می‌شود که زندگی روزمره‌ی شما را مختل می‌کند. اختلال وسواس فکری، عملی اختلالی شایع است که مشخصه‌ آن افکار غیرقابل کنترل، ناخواسته یا رفتار‌های وسواس گونه‌ تکراری است که احساس می‌کنید مجبور به انجام آن‌ها هستید.

اگر وسواس  داشته باشید، احتمالا می‌دانید که افکار و رفتارهای وسواس‌‌ گونه‌ شما غیرمنطقی است، با این حال، برای مقاومت در برابر این مشکل و رهایی از آن، احساس ناتوانی می‌کنید. مثلاً از ترس آتش گرفتن خانه، هزاران بار چک می‌کنید که زیر گاز خاموش شده باشد یا از ترس مریض شدن، آنقدر دست‌هایتان را می‌شویید تا پوستش ور بیاید. شما کارهای وسواسی را نه برای اینکه احساس خوبی داشته باشید، بلکه برای رهایی از استرس ایجاد شده توسط افکار وسواسی، انجام می‌دهید.

شما ممکن است از وضعیت‌هایی که علائم این بیماری را تحریک یا تشدید می‌کند، دوری کنید یا تلاش کنید درمان وسواس را با مصرف الکل، مواد مخدر و دارو انجام دهید. با اینکه شاید به نظر برسد، هیچ راهی برای رهایی از وسواس وجود ندارد، اما راه‌های درمان وسواس زیاد است.

وسواس‌ فکری چیست؟

وسواس‌ فکری یا وسواس ذهنی، تصور یا وسوسه‌های غیرارادی هستند که بار‌ها و بار‌ها در ذهن شما مرور می‌شوند و بدون اینکه بخواهید ذهن شما را درگیر می‌کند؛ به طوری که شما نمی‌توانید در برابر آن‌ها مقاومت کنید. افکار وسواسی حواس شما را از کار‌های اصلی پرت می‌کنند.

وسواس‌ عملی چیست؟

وسواس رفتاری یا وسواس عملی، رفتار‌ها یا عاداتی هستند که شما را وادار به انجام کارهای تکراری می‌کنند و معمولا،  در تلاش هستند تا وسواس فکری را از بین ببرند. برای مثال، ممکن است، به خاطر ترس از آلودگی بارها خانه‌ را تمیز کنید. با این حال، آرامشی که بعد از هر بار تمیز کردن خانه دارید موقتی است. در حقیقت، افکار وسواسی هر بار بیش از پیش شما را درگیر و دچار استرس می‌کنند. این دور باطل اختلال وسواس جبری- عملی هر بار سخت‌تر و زمان گیر‌تر از قبل می‌شود.

انواع وسواس فکری عملی (OCD)

وسواس شستشو: شستشوگرها از آلودگی‌ها وحشت دارند و مدام دستهایشان را می‌شویند.

وسواس وارسی: وارسی کننده‌ها مدام در حال چک کردن مسائلی مثل خاموش بودن گاز، یا قفل بودن درها هستند. چرا که از خطرات احتمالی آن می‌ترسند.

وسواس شک و تردید: شکاک ها می‌ترسند که اگر کاری را بی عیب و نقص و درست انجام ندهند، مجازات شوند.

وسواس شمارش: شمارشگرها همیشه درگیر نظم و ترتیب هستند و ممکن است حتی عقاید خرافاتی درباره‌ی اعداد، رنگ‌ها، یا ترتیب‌های خاص در ذهنشان داشته باشند.

وسواس احتکار: احتکارکننده‌ها از اینکه چیزی را دور بیاندازند و بعد دوباره لازمشان شود، می‌ترسند. بنابراین، دائما در حال ذخیره‌ی چیز‌هایی هستند که به آن‌ها نیازی ندارند. البته این افراد ممکن است، دچار اختلالات دیگری، مثل افســـردگـــــی، اضطراب پس از سانحه، وسواس خرید، جنون سرقت، کم توجهی- پیش فعالی، اختلال ور، رفتن و آسیب رساندن به پوست یا تیک عصبی هم باشند.

تفاوت بین اختلال احتکار با وسواس احتکار

مبتلا به احتکار در وسواس فکری-عملی از اندوخته‌های خود رضایتی ندارد و لذتی نمی‌برید. این افراد معمولاً چیز‌های بیهوده و بی‌ارزشی مثل روزنامه‌های قدیمی، غذای فاسد، یا ظروف شکسته را جمع می‌کنند. اما مبتلایان به اختلال احتکار با جمع کردن وسایلی که برای‌شان ارزش مادی یا معنوی دارند احساس خوبی دارند و اغلب وسایلی را نگه می‌دارید که در آینده ممکن است مورد نیازشان باشد. در این وضعیت عواقب اختلال احتکار مانند بی‌نظمی، شلوغی محیط  و ترس از دست دادن این اندوخته‌ها موجب ایجاد استرس می‌شود.

 نشانه‌ها و علائم اختلال وسواس فکری عملی

اینکه شما افکار و رفتار‌های وسواس گونه داشته باشید، لزوماً به این معنا نیست که دچار اختلال وسواس فکری - عملی هستید. در واقع افکار‌ و رفتار‌های وسواسی در افراد مبتلا به این اختلال، منجر به استرس و اضطراب شدید، اختلال در زندگی و روابط روزانه می‌شود  و زمان زیادی از فرد را اشغال می‌کند. بیشتر افراد مبتلا به این اختلال هم وسواس فکری و هم وسواس عملی را دارند.

افکار‌ وسواسی

افکار‌ وسواسی رایج در اختلال وسواس فکری-عملی عبارتند از:

• افکار و تصورات شدید جنسی

• تمرکز بیش از اندازه روی اخلاق‌ها و اعتقادات مذهبی

• ترس از دست دادن کنترل و آسیب رساندن به خود و دیگران

• توجه بی حد و اندازه به شانس، خوش بینی، بدبینی و خرافات

• ترس از نداشتن یا از دست دادن چیز‌هایی که ممکن است در آینده نیاز شود

• ترس از مریض شدن توسط آلودگی‌ و میکروب‌ها و انتقال بیماری به دیگران

• نظم و ترتیب افراطی به طوری که همه چیز باید سرجای خودش قرار بگیرد

رفتار‌های وسواسی

رفتار‌های وسواس گونه‌ رایج در اختلال وسواس فکری، عملی عبارتند از:

• نظافت و شستشوی بیش از اندازه

• حساسیت بیش از اندازه به نظم و ترتیب

• نماز خواندن و دعای بیش از حد، بخاطر ترس از دین و مذهب

• چک کردن افراطی همه چیز مثل قفل‌ها، پنجره‌ها، شیر گاز، کلیدهای برق و ... .

• احتکار و اندوختن وسایل غیر ضروری مثل روزنامه‌های قدیمی و ظرف‌های یکبار مصرف غذا

• تماس گرفتن مکرر و زیاد با اعضای خانواده و دوستان برای پرسیدن حالشان یا حتی چک کردن آن‌ها

• انجام کار‌های بیهوده و بی معنا مثل ضرب گرفتن با انگشت روی میز، شمردن، یا تکرار بعضی کلمات

• خاص برای کاهش استرس و اضطراب

علائم و نشانه‌های اختلال وسواس فکری عملی در کودکان

با وجود اینکه اختلال وسواس فکری-عملی اغلب از سنین نوجوانی یا جوانی شروع می‌شود، گاهی اوقات نشانه‌هایی اختلال فکر- عملی در کودکان نیز مشاهده می‌شود. اما علائم اختلالات دیگر مانند اختلال کم توجهی، پیش فعالی، اوتیسم و تیک عصبی نیز شبیه به علائم اختلال وسواس فکری، عملی است. براین اساس معاینه پزشکی و روانشناختی کامل قبل از هر گونه تشخیص ضروری است.

راه‌های درمان وسواس بدون دارو

گام اول: محرک ایجاد وسواس در خود را بشناسید: در ابتدا برای کنترل نشانه‌های وسواس فکری-عملی باید فکر‌ها و موقعیت‌هایی که شما را دچار این وسواس می‌کند را بشناسید. لسیتی از انگیزه‌هایی که موجب وسواس در شما می‌شود، تهیه کنید. با توجه به شدت ترس یا اضطرابی که در هر موقعیت تجربه می‌کنید، برای آرام کردن اضطراب خود مدت زمان معینی را مشخص کنید. برای مثال اگر از آلودگی می‌ترسید، هنگامی که دستتان به نرده‌های مرکز خرید بخورد، سه دقیقه وقت لازم دارید تا دست‌هایتان را بشویید. در حالی که اگر دستتان را به دستگیره در سرویس بهداشتی همان مرکز خرید بزنید باید پانزده دقیقه دست‌هایتان را بشویید تا احساس آرامش کنید.

گام دوم؛ پیش بینی افکار و تمایلات وسواس‌گونه: اگر شما بتوانید تمایلات وسواس گونه‌ را قبل از اینکه در ذهن‌تان، شکل بگیرد، پیش‌بینی کنید، می‌توانید راحت‌تر با آن‌ها مقابله کنید. برای مثال، اگر وسواس چک کردن دارید و باز بودن شیر گاز، بسته بودن پنجره‌ها، خاموش بودن وسایل برقی را بیش از اندازه چک می‌کنید، می‌توانید این کار‌ها را از همان اول با دقت بیشتری انجام دهید.

یعنی در آن لحظه، یک تصویر ذهنی کامل از همان کاری که انجام می‌دهید به ذهن بسپارید یا در حین انجام کار‌هایی که در آن‌ها وسواس دارید، جمله‌هایی مثل: "پنجره بسته است." یا " گاز را خاموش کردم" به شما کمک زیادی می‌کنند. فکری که بیشتر از همه ذهن شما را درگیر می‌کند به زبان بیاورید و آن را ضبط کنید. سپس در طول روز به صدای خود گوش دهید. این گونه زمانی که تمایل به چک کردن دوباره داشتید با خیال راحت بگویید که این تنها یک فکر وسواس گونه است.

گام سوم؛ مقاومت در برابر فشار‌های افکار وسواسی: اینکه از رفتار‌ها و الگوهای وسواس گونه، اجتناب کنید، هوشمندانه به نظر می‌رسد. اما هر چقدر از این موقعیت‌ها بیشتر دوری کنید برای شما ترسناک‌تر می‌شود. در عوض، با قرار دادن خود به صورت مداوم در معرض انگیزه‌های اختلال وسواس فکری-عملی یاد می‌گیرید تا در برابر نیاز به انجام کار‌های وسواس گونه مقاومت کنید یا آن‌ها را به تاخیر بیندازید. نام این روش "درمان از راه مواجهه و پیشگیری از واکنش" نام دارد و یکی از راه‌های اساسی و حرفه‌ای درمان اختلال وسواس فکری-عملی محسوب می‌شود.

در این راهکار درمانی، شما باید از آن رفتار وسواسی که معمولا انجام می‌دهید اجتناب کنید تا اضطراب‌تان کم شود. به طور مثال اگر وسواس شستشو دارید، بعد از لمس دستگیره‌ در سرویس بهداشتی عمومی سعی کنید دستهایتان را نشویید. البته از این روش ابتدا برای از بین بردن ترس‌ها و نگرانی‌های کوچک و به تدریج برای از بین بردن نگرانی‌ها و ترس‌های بزرگ استفاده کنید.

 گام چهارم؛ جدولی از ترس‌های خود درست کنید: برای اینکه بتوانید بدون ترس از سرویس بهداشتی عمومی استفاده کنید یا بدون نگرانی از تصادف، راحت و آسوده تا محل کار رانندگی کنید به فکر هدف اصلی‌ باشید. راههای رسیدن به هدف را تقسیم بندی کرده و لیستی از کوچک‌ترین و بزرگ‌ترین ترس‌های خود تهیه کنید. در اینجا به یک نمونه از این جدول اشاره می‌کنیم:

از این جدول استفاده کنید و تا زمانی که با یک روش احساس راحتی نکرده‌اید، جلوتر نروید. اگر امکان دارد، در یک وضعیت، به هر اندازه که لازم است، بمانید تا از اضطراب‌تان کم شود. هر چه بیشتر خودتان را در معرض انگیزه‌های اختلال وسواس فکری-عملی قرار دهید، بیشتر به آن‌ها عادت می‌کنید و در صورت رویایی دوباره با آن‌ها، کمتر از قبل استرس دارید. زمانی که یک مرحله را در چندین موقعیت جداگانه تجربه کردید به راحتی و بدون هیچ استرسی به مراحل بعدی خواهید رفت. اگر مرحله‌ای دشوار به نظر می‌رسد آن را به چند مرحله‌ ساده‌تر تقسیم کنید یا اینکه آهسته‌تر پیش بروید.