آموزش مهارت دوستیابی در دوران نوجوانی

دکتر آسیه اناری، عضو هیئت مدیر انجمن روانشناسی بالینی کودک و نوجوان و مدیر مرکز مشاوره یاسان در چهار اپیزود اصول انتخاب دوست و مهارتهای دوستیابی را به نوجوانان آموزش داده است. شما می توانید هم فایل صوتی این مطلب را گوش دهید یا متن آن را بخوانید:

اهمیت انتخاب دوست در دوران نوجوانی

تصمیم گیری درباره انتخاب دوست یک رفتار آگاهانه و مسئولانه است؛ چون تبعات و پیامدهای آن را می توانیم در زندگی ببینیم. اما  چرا پیدا کردن دوست مهم است؟ و درباره اهمیت و تاثیر آن در دوران نوجوانی صحبت می‌شود؟ چرا در هرکتاب، مقاله علمی یا متخصصان روانشناس نوجوانی تاکید می‌کنند که دوست‌ها در دوران نوجوانی مهم هستند؟ آیا تا به حال به این فکر کرده‌اید چرا پدر یا مادر شما اصرار می‌کنند با فلانی برو یا نرو، این دوست خوب نیست یا هست؟

علت چیست؟ با توجه به اینکه نوجوانان در این دوران به دنبال استقلال و هویت هستند، یعنی می‌خواهند خود را از ساختار خانواده جدا کنند و خود را به همه و البته اول از همه به خودشان ثابت کنند، از افراد خانواده دور می‌شوند.

به صورت طبیعی شما تمایلی ندارید مانند گذشته با پدر یا مادر خود وقت بگذرانید. تمایل ندارید مثل قبل به دیدن مادربزرگ، خاله، دایی، عمو و عمه بروید. بسیار طبیعی است که شما میل بودن با افراد خانواده را از دست بدهید و در عوض این فضای خالی ایجاده شده را با دوستان‌تان پر کنید. در واقع قبل از این، هر جا خانواده می‌رفت شما هم با آنها می‌رفتید و این فضا را با خانواده پر می‌کردید اما در دوران نوجوانی شما دلتان می‌خواهد با افرادی معاشرت کنید که خودتان انتخاب می‌کنید و دوست دارید. افرادی که همسن و سال شما هستند، مثل شما فکر می‌کنند و دغدغه‌هاشان مانند شماست.

البته باید مشخص شود جای خالی که قبلاً می‌دانستیم با چه کسانی پر می‌شد الان با چه افرادی قرار است پر شود؟ از اینجا نگرانی من به عنوان یک روانشناس نوجوان شروع می‌شود؛ چراکه کسانی که شما با آنها معاشرت می‌کنید با هر نامی ( دوست، رفیق یا ...) می‌توانند به شدت روی زندگی شما تاثیر بگذارند. اما چطور؟

فرض کنید شما با کسی دوست هستید که در زندگی هدف دارد، یعنی می‌داند که می‌خواهد درس بخواند یا نخواند، مهاجرت کند یا نکند، با جنس مخالف رابطه داشته باشدیا نداشته باشد یا با خانواده‌اش چطور رفتار کند یا نکند، تمام افکار دوست شما می‌تواند شما را به دو دلیل تحت تاثیر قرار دهد:

1. شما از اعضای خانواده خود دور شده‌اید: اگرچه این موضوع طبیعی و لازمه بزرگ شدن است اما باید آن را کنترل کرد.

2. ذهن شما در نوجوانی اثرپذیری بیشتری دارد: در نوجوانی آماده پذیرش هر نظر و فکری هستیم. بسیاری از افراد وقتی از دوران نوجوانی می‌گذرند و وارد دهه سوم یا چهارم زندگی می‌شوند، متوجه برخی از تصمیات اشتباه خود می‌شوند، مثل به دلیل اینکه یکی از دوستان دوران نوجوانی‌شان گفته بود: "درس خواندن به چه درد می‌خورد"  آنها نیز درس خواندن را رها کردند.

پس به دلیل اینکه فرد در دوران نوجوانی به طور طبیعی از خانواده دور می‌شود تا استقلال و هویت خود را پیدا کند و از طرف دیگر مغز او آماده پذیرش هر چیزی است؛ چراکه نه کودک است و نه بزرگسال، بسیار تحت تاثیر دوستان قرار می‌گیرد. به همین دلیل دوستیابی مسئله‌ای مهم در دوران نوجوان است.

فضای خالی که در دوران کودکی با خانواده پر می‌شد در دوران نوجوانی با دوستان پر می‌شود. این زنگ خطر است؛ بسیار مهم است که این فضا با چی و با کی پر می‌شود؟ چراکه می‌شود فضای یک اتاق را با گلدان‌های زیبا پر کرد یا آن را پر از آشغال کرد. این انتخاب ماست که فضای خالی زندگی را در زمینه ارتباطات با چه افرادی پر کنیم.

نوجوانان هنگام انتخاب دوست باید به چه نکاتی دقت کنند؟

همان طور که شما حاضر نیستید هر کفشی را بپوشید و هر لباسی را تن کنید، چطور حاضرید با هر کسی معاشرت کنید؟! این موضوع را به خود یادآوری کنید که شما مسئول انتخاب دوست هستید. شما باید درباره معیار آدم‌هایی که می‌خواهید برای معاشرت انتخاب کنید، فکر کنید. 4 شاخص مهم برای انتخاب دوست مناسب عبارتند از:

1. سازگاری فرهنگی: نخستین نکته‌ای که باید به آن توجه کنید این است که کسی که قرار است با او دوست شوید با فرهنگ خانواده‌تان سازگار است یا خیر. البته قرار نیست کسی را انتخاب کنید که 100 درصد مطابق با فرهنگ خانواده باشد اما به هر حال معاشرت کردن با فردی که با ارزش‌های خانوادگی شما فاصله دارد، کار را سخت می‌کند؛ هم برای شما چون موجب دوگانگی فرهنگی در شما می‌شود و هم برای خانواده‌تان که باید به رابطه شما با فردی که فضای فرهنگی بسیار متفاوتی دارد (مثلا اگر خانواده شما به حجاب معتقد باشد و خانواده آنها به حجاب معتقد نیستند یا طبق قانون خانوادگی شما باید ساعت 8 خانه باشید اما خانواده آنها هیچ قانونی ندارد)، اعتماد کنند.

توجه به این نکته کار را برای شما خیلی راحت می‌کند؛ چرا که اینگونه دچار تعارض نمی‌شوید. بهترین کار این است که فردی هم‌فرهنگ را به عنوان دوست انتخاب کنید؛ یعنی اگر فرهنگ سنتی دارید، کسی را که "تقریبا" فرهنگ سنتی دارد و اگر خانواده آزادی دارید، فردی را که تقریبا فرهنگ آزادی دارد انتخاب کنید.

2. سبک زندگی: آیا کسی را که برای دوستی انتخاب کرده‌اید به خودش اهمیت می‌دهد؟ این که دوست شما به روح و جسمش اهمیت بدهد، موضوع بسیار مهمی است. آیا دوست شما می‌داند چه چیزی باید بخورد، چه زمانی باید بخوابد؟ آیا ورزش می‌کند یا تفریح سالم دارد؟

اگر دوست شما به هر دلیلی به خودش آسیب می‌زند، شب‌ها تا دیر وقت بیدار است، سیگار می‌کشد، با افراد مناسبی معاشرت نمی‌کند، یعنی به خودش اهمیت نمی‌دهد. بدانید کسی که به خودش اهمیت نمی‌دهد به شما هم اهمیت نخواهد داد.

به اینکه دوست شما انتخاب کرده است، سیگار بکشد، با افراد ناسالم ارتباط داشته باشد یا بیشتر زمانش را به بازی کردن بگذراند، انتخاب اوست نه شما و دلیلی ندارد شما هم وارد همین انتخاب‌ها شوید.

3. داشتن هدف: از همه مهمتر داشتن هدف و معنا در زندگی است؛ آیا دوست شما هدفی در زندگی دارد؟ منظور این نیست که هر کسی درس می‌خواند هدف دارد و کسی که درس نمی‌خواند در زندگی هدفی ندارد. اما آیا می‌داند با زندگی خود چه کار می‌خواهد بکند یا نه؟

4. موجب آسیب به شما نشود: اگر دوست‌تان به هر دلیلی به شما کمک می‌کند قوانین خانواده را دور بزنید یا اصطلاحاً مادر یا پدرتان را بپیچانید، دوست خوبی نیست و به شما آسیب می‌زند. شاید الان شما متوجه این موضوع نشوید و از بودن با او خوشحال باشید اما دوستی که باعث ‌شود به خودتان آسیب جسمی و روحی بزنید، دوستی مخرب است.

چطور دوستان خوب را حفظ کنیم؟ 

بسیار مهم است که دوستان خوب را حفظ کنیم؛ چون اگر نتوانیم دوستان خوب را نگه ‌داریم، پیدا کردن آنها چندان فایده‌ای برای ما نخواهد داشت. پس گام بعدی حفظ دوستان خوب است تا تاثیر آن‌ها در زندگی ما پررنگ تر شود و جا آنها را دوستانی بی‌هدف پر نکنند. اما چطور می‌توان دوست خوب را حفظ کرد؟

1. همدلی داشتن: باید بتوانید احساسات دوست‌تان را درک کنید و تا جایی که به درس و زندگی شما آسیب وارد نمی‌کند به حرف‌هایش گوش دهید. پس این گونه نباشد که هرگاه به او نیاز داشتید، از او سراغ بگیرید. معمولاً نوجوان‌ها این اشتباه را انجام می‌دهند یعنی هر زمان که ناراحت هستند یا با کسی دعوا کرده‌اند، دائم به سراغ دوست‌شان می‌روند اما زمانی که دوست‌شان به آنها نیاز دارد، همدلی لازم را از خود نشان نمی‌دهند.

2. انجام فعالیت‌های مشترک و هدفمند: بسیار مهم است که با دوست خود قرارهای هدفمند داشته باشید. این بسیار خوب است که با دوست خود به کافی‌شاپ یا خرید بروید اما رابطه دوستی زمانی عمیق می‌شود و به ما کمک می‌کند که دیدارها هدفمند باشد. مثل قرار پیاده‌روی، دوچرخه‌سواری، کوهنوری، خرید کتاب، تماشای فیلم و سریال، خواندن یا گوش دادن کتاب یا رفتن به کلاس‌های فوق‌ برنامه. در واقع باید از قرارهای کافی شاپی و پاساژگردی و حتی حضور در شبکه‌های مجازی دست بردارید؛ چراکه قرار هدفمند است که موجب تحکیم دوستی می‌شود.

3. آشنایی و ارتباط با خانواده دوست: شناخت و ارتباط با والدین، خواهر و برادر دوست‌تان این احساس را به دوست شما و خانواده‌اش می‌دهد که می‌توانند در طولانی مدت بر روی شما حساب کنند. حتی اگر امکان دارد، سعی کنید قرارهای خانوادگی بگذارید و سعی نکنید مانع آشنایی والدین با هم شوید. قابل درک است که شما از همراهی دوست‌تان بدون حضور خانواده بیشتر لذت می‌برید اما این آشنایی موجب می‌شود، خانواده‌ها به دوستی شما اعتماد کنند. اینگونه هر زمان که تمایل داشتید، می‌توانید کنار دوست‌تان باشید.  

چطور به دوستی با افراد نامناسب پایان دهیم؟ 

در دوران نوجوانی روابط بسیار پیچیده است و حذف کردن یک فرد از دایره دوستی راحت نیست؛ چراکه ممکن است این فرد یکی از اعضای گروه دوستی یا یکی از همکلاسی‌های شما باشد. در حقیقت عوامل زیادی موجب می‌شود، نتوانید به رابطه‌ای که شما را اذیت می‌کند، پایان دهید.

در ابتدا باید ویژگی دوست نامناسب را بدانید:

1. در زندگی هدفی ندارد

2. سبک زندگی نامناسبی دارد

3. توقع زیادی از شما دارد

4. بیهود وقت می‌گذراند

5. دائم درگیر حاشیه‌ است

6. خبرچینی می‌کند

7. رفتارهایی که مناسب سنش نیست انجام می‌دهد. ( مثل نوجوانانی که ادای بزرگسالان را در می‌آورند یا دوستان بزرگسال دارند)

اما چطور می‌توان چنین دوستانی را حذف کرد؟ نیازی نیست در همان ابتدا افراد را به‌طور کامل حذف کرد. بهتر است اول سطح معاشرت و ارتباط خود را با این افراد کاهش دهید؛ در واقع نیازی نیست به‌طور مستقیم به او بگوید: "من دیگه با تو دوست نیستم!" بلکه باید به‌طور غیرمستقیم رابطه را مدیریت کنید. به طور مثال جواب پیام‌های او را دیرتر بدهید، سعی کنید مکان‌هایی که او حضور دارد کمتر حاضر شوید یا خود را با افراد دیگر سرگرم کنید.  اگر هم به شما پیشنهاد قرار یا فعالیت دو نفره را داد با بیان بهانه‌ای مانند "مادرم اجازه نمی‌دهد، مهمان داریم یا وقت پزشک دارم" از ارتباط با او خودداری کنید. اگر هم از شما پرسید: "چرا دیر جواب می‌دهی" باز هم با بیان بهانه‌هایی مثل "اینترنت نداشتم، مامانم کارم داشت، کلاس ریاضی داشتم"، پاسخ او را بدهید. به مرور او فرد دیگری را جایگزین شما خواهد کرد.

فراموش نکنید، خط قرمز این است که اگر کسی به ما آسیب می‌زند، به هیچ عنوان نباید با او ارتباط دو نفر داشت. اگر هم مجبور شدید سعی کنید با یک همراه مانند مادر یا خواهر سر قرار بروید.

حواستان باشد، شاید در کوتاه مدت تاثیر دوستان بد مشخص نشود اما بیشتر از آنچه که فکر می‌کنید می‌تواند بر شخصیت شما تاثیر منفی بگذارد.

با وجود بهترین تلاش های والدین برای شناخت کودک و نوجوان خود، برخی اوقات به نظر می رسد مشکلات فرزندان برای آنها غافلگیر کننده است. در مواجهه با مشکلات رفتاری و هیجانی (مانند رفتارهای پرخطر غیر قابل کنترل) باید حتماً از روانشناس متخصص کودک و نوجوان کمک بگیرید. برای رزرو نوبت مشاوره  کلیک کنید.

همچنین می توانید مهارت های فرزندپروری خود را با خواندن کتاب های روانشناسی در زمینه کودک و نـوجوان  یا حضور در کـارگـاه های فرزندپروری ارتقا دهید.

شیوه دریافت وقت مشاوره

۱. ساکنان ایران: لطفا برای دریافت وقت مشاوره از روانشناسان کودک و نوجوان مرکز مشاوره یاسان از ساعت 9 تا 19 با دو شماره زیر تماس بگیرید.

۲. فارسی زبانان خارج از کشور: لطفا برای دریافت وقت مشاوره از روانشناسان کودک و نوجوان مرکز مشاوره یاسان از طریق واتس‌اپ پیام دهید.