عواقب نگهداری فرزند بزرگتر از فرزند کوچک‌تر

دکتر آسیه اناری، عضو هیئت مدیره انجمن روانشناسی بالینی کودک و نوجوان و موسس مرکز مشاوره یاسان در گفت‌وگو با خبرگزاری ایسنا نسبت به عوارض و تبعات روانشناختی نگهداری فرزند کوچکتر توسط فرزند بزرگتر هشدار داد.

دکتر اناری با بیان اینکه متاسفانه برخی والدین به اشتباه معتقدند، اگر مسئولیت نگهداری از فرزند کوچکتر را بر عهده فرزند بزرگتر (که خود کودک و یا در آستانه نوجوانی است) قرار دهند و یا فرزند کوچکتر را به هوای فرزند بزرگتر در خانه تنها بگذارند، منجر به آموزش و یا افزایش مسئولیت‌پذیری در فرزند بزرگتر می‌شود. این در حالی است که نه تنها در عمل این اتفاق نخواهد افتاد بلکه تبعات روانشناختی زیادی هم در پی دارد. برخی از این مشکلات عبارتند از:

عواقب نگهداری افراطی از فرزند کوچک‌تر  توسط فرزند بزرگتر

• فرزندانی که به صورت افراطی در نبود والدین مسئولیت نگهداری خواهر و برادر کوچک تر خود را بر عهده می‌گیرند به "بیش مسئولیت‌پذیری" نسبت به خواهر یا برادر دچار شوند. البته گاهی نیز نتیجه عکس داده و باعث می‌شود فرزند بزرگتر مسئولیت گریز شود.

•  "کنترل‌گری" نسبت به دیگران و همواره درصدد راضی نگه داشتن دیگران بودن از دیگر تبعات روانشناختی نگهداری از فرزند کوچکتر است.

• ممکن است فرزند بزرگتر نسبت به فرزند کوچکتر وابستگی افراطی پیدا کند.

• گاهی فرزندان بزرگتر آنقدر به فکر خوشحالی دیگران هستند که همواره از خواسته‌های خود صرف نظر می‌کنند و به همین دلیل طرحواره ایثار در آنها شکل می‌گیرد.

• فرزندان بزرگتر ممکن است دچار پرخاشگری شوند؛ چون نگهداری از فرزند کوچکتر نه فقط وظیفه‌ آنها نیست بلکه توان انجام آن را هم ندارند. واگذار کردن این مسئولیت فقط موجب خشم فرزند بزرگتر نسبت به والدین و خواهر و برادر کوچکتر می‌شود؛ چراکه دلشان می‌خواهد کسی هم از آنها مراقبت کند اما آنها مجبورند بیشتر از آنکه مورد مراقبت قرار گیرند، از دیگران مراقبت کنند.

• فرزند بزرگتر شاید نقش حامی را برای دیگران داشته باشد اما او همیشه از حامی بودن خوشحال نیست و این حمایت را صرفاً از آن جهت انجام می‌دهد که به او آموخته شده است.

• نگهداری افراطی از فرزندان کوچک‌تر باعث می‌شود فرزند بزرگتر که خود کودک و یا در آستانه نوجوانی است به اصطلاح "بچگی" نکند و این در حالی است که ابتدا باید حال خود فرزند بزرگتر خوب باشد و بتواند از پس گذرگاه‌های تحولی سن خودش برآید و سپس مسئولیتی این چنینی را بر عهده گیرد.

دکتر اناری، دکتر اناری، عضو کمیته تخصصی کودک و نوجوان انجمن ازدواج و خانواده بهزیستی با اشاره به اینکه این موضوع عواقب روانشناختی جبران‌ناپذیری بر فرزند کوچکتر هم دارد، به برخی از این مشکلات اشاره کرد:

• در چنین وضعیتی بچه کوچک‌تر مورد قلدری و سوء‌استفاده و پرخاشگری خواهر یا برادر بزرگتر خود قرار می گیرد.

• فرزند کوچک‌تر دائم تحت سلطه خواهر یا برادر بزرگتر قرار دارد به‌طوری که شخصیت خود را از دست داده و نمی‌تواند برای خود تصمیم بگیرد.

• فرزند کوچک‌تر به دلیل ترس نمی‌تواند آسیب‌های جسمی و کلامی از سوی خواهر و برادر بزرگتر به پدر و مادر اطلاع دهد.

به گفته دکتر اناری، آسیب‌های یاد شده ممکن است برای فرزندانی که اختلاف سنی آنها یک یا دو سال است کمتر و برای فرزندانی که اختلاف سنی بیشتری دارند افزایش یابد.

نگهداری از خواهر و برادر کوچکتر چه شرایطی دارد؟

دکتر اناری موسس مرکز مشاوره یاسان ( مرکز تخصصی روانشناسی کودک و نوجوان) یادآور شد: مسئله این نیست که والدین اصلاً و تحت هیچ شرایطی نباید بخشی از مسئولیت نگهداری از فرزند کوچک‌تر را بر عهده فرزند بزرگتر قرار ندهند بلکه موضوع این است که تحت چه شرایطی می‌توانند این مسئولیت را به بچه‌ها واگذار کنند.

• زوجین وقتی فرزندی را به دنیا می‌آورند خودشان باید مسئولیت نگهداری و بزرگ کردن او را بپذیرند و اگر از فرزند دیگر خود نیز در مراقبت از فرزند کوچک کمک می‌گیرند باید دقت کنند آیا فرزند بزرگتر شرایط روحی‌ این کار را دارد یا خیر؟

• در مواقعی می‌توان فرزند بزرگتر را در مسئولیت یاد شده قرار داد که او آمادگی نگهداری از خواهر و برادر کوچکتر خود را داشته باشد. بنابراین والدین از قبل باید با فرزند بزرگتر در این باره صحبت کرده و او را برای این کار آماده کرده باشند.

• اگرچه نگهداری از خواهر و برادر کوچکتر می‌تواند در مواردی شناخت کودک یا نوجوان نسبت به خود و شرایط زندگی را بیشتر کرده و او را قدری مسئولیت‌پذیر کند تا در بحران‌ها تاب‌آوری بیشتری داشته باشد اما این کار باید با رضایت فرزند بزرگتر و نه به اجبار والدین انجام شود.

• می‌توان این کار را جزء یکی از مسئولیت‌های خانه‌ و تنها برای ساعاتی خاص و کوتاه مدت بر عهده فرزند بزرگتر قرار داد.

چرا نباید بچه‌ها را با هم در خانه تنها گذاشت؟

دکتر اناری، روانشناس کودک و نوجوان درباره تنها گذاشتن فرزند کوچکتر و بزرگتر در خانه نیز توصیه کرد: به هیچ عنوان نباید والدین این کار را انجام دهند. اگر هم مجبور به انجام این کار شدند باید مراقب باشند که مدت زمان آن کوتاه باشد؛ چراکه وقتی اختلاف سنی فرزندان بیش از شش سال باشد، یعنی آنها در دو دوران تحولی مختلف به سر می‌برند و این ممکن است احتمال سوء استفاده هیجانی مثل توهین و تحقیر شدن، بی‌توجهی، کتک خوردن و سوء استفاده جسمی کودک کوچکتر را افزایش دهد. حتی اگر سن فرزندان نزدیک به هم هم باشد نیز احتمال این سوء استفاده‌ها وجود دارد. پس به هیچ عنوان تنها گذاشتن بچه‌ها با هم توصیه نمی‌شود.

شیوه دریافت وقت مشاوره

لطفا برای دریافت وقت مشاوره از روانشناسان مرکز مشاوره یاسان از ساعت 9 تا 19 با دو شماره زیر تماس بگیرید يا از طریق واتس‌اپ پیام دهید. راحت ترين مسير براي فارسی زبانان خارج از کشور ارسال پيام از طریق واتس‌اپ است.