در هر سنی چه مسئولیتی به فرزندان بدهیم؟ (از نوپایی تا نوجوانی)

بهترین راه برای ایجاد مسئولیت پذیری در کودکان و اینکه کودک بتواند تصمیم های درست بگیرد این است که اجازه دهید گاهی اشتباهات کوچکی مرتکب شود، پیامدهای آن را تجربه کند و ببیند که بزرگترها حتی زمانی که اشتباه می کند، دوستش دارند. اما بسیاری از والدین همواره مراقب هستند که کودکانشان هیچ اشتباهی نکنند، آنها را از نتیجه اعمالشان دور نگه می دارند و یا در برابر اشتباه آنها خشم و رنجش نشان می دهند. به این ترتیب فرصت یادگیری و رشد را از فرزندانشان دریغ می کنند.

راهکارهایی برای مسئولیت پذیری در کودکان

1. به کودک فرصتهای بیشماری بدهید تا در مورد مسائل کوچک تصمیم بگیرد و مسئولیت آن را بپذیرد. مثلا اجازه بدهید مسئولیت بردن ناهارش به مدرسه را خودش به عهده بگیرد، یا اجازه دهید تصمیم بگیرد ژاکتش را بپوشد یا به دستش بگیرد.

2. تا جایی که می توانید به تلاشش توجه کنید و نه مقدار کار. وقتی مدام او را سرزنش کنید که چرا موفق نشده است، کودک تصور می‌کند که هیچگاه نمیتواند شما را راضی نگه دارد، بنابرین دست از تلاش بر میدارد.

3. از اینکه تصمیم‌های نادرست بگیرد نترسید و از آن استقبال کنید. کودکان بر اساس اشتباهات خود و تجربه کردن پیامدهای آنها، تصمیم‌گیری صحیح را می آموزند.

4. اجازه دهید همدلی و پیامدها منطقی آموزگار کودک شما باشند! همدلی کلید اساسی است: به جای عصبانیت و خشم،  ناراحتی خود را نشان دهید؛ به این شکل کودک بر روی انتخاب نادرستش متمرکز می‌شود و نه خشم شما بابت کارش.

5. دو باره و دوباره فرصت تصمیم‌گیری مشابه را به او بدهید. این کار پیام مهمی را منتقل می‌کند: " ما به تو اعتماد داریم و می‌دانیم که می‌توانی از اشتباهت درس بگیری و انتخاب بهتری انجام دهی"

6. عجله نداشته باشید که حلال مشکلات کودک باشید و سریع او را از یک تجربه سخت نجات دهید. خوب است که برای حل مشکلات او در دسترس باشید و با احساسات او همدلی کنید اما به او اجازه بدهید خودش با عواقب مشکلش مثل جبران خسارت، عذرخواهی یا ... مواجه شود.

7. مسئولیت هایی به کودک بسپارید که متناسب سن و توانمندی‌هایش باشد. در زیر چند مثال محدود آورده شده‌اند اما مشخص است که لازم است بر اساس شرایط خانوادگی و قوانین خانه خود تصمیم بگیرید. به یاد داشته باشید که باید تدریجی و کم‌کم میزان آزادی و مسئولیت کودک را افزایش دهید.

در هر سنی چه مسئولیت‌هایی به فرزندمان بسپاریم؟

اگر فکر می‌کنید بچه‌ها وقتی بزرگ می‌شوند خود به خود نظم و انضباط را یاد می‌گیرند، اشتباه می‌کنید. این رفتارها آموختنی هستند و والدین باید آنها را به بچه‌هایشان یاد بدهند. چه تضمینی وجود دارد که وقتی فرزندتان بزرگ شد، مسئولیت‌پذیر باشد و اگر با مشکلی مواجه شد، کارش را بی‌نتیجه رها نکند؟ در ادامه این مقاله شما را راهنمایی می کنیم که بدانید فرزندتان در هر سنی چه کارهایی را می‌تواند انجام دهد تا بر اساس آن به او آموزش بدهید و از او انتظار داشته باشید.

کودک نوپا

فرزند شما بین 24 تا 36 ماهگی توانایی انجام خیلی از کارها را به دست می‌آورد. با استفاده از یک تایمر، کودک را تشویق کنید که بعضی از اسباب‌بازی‌ هایش را قبل از تمام شدن وقت و به صدا درآمدن ساعت بردارد و سر جایش بگذارد. حتما این زمان را به فعالیتی مفرح و شاد برای کودک تبدیل کنید خودتان هم با انجام کارهای تان، الگوی خوبی برایش باشید.

 کودک سه ساله

کودک در فاصله سنی سه تا چهار سال می‌تواند برخی کارهای روزانه مثل انداختن لباس‌های کثیف در سبد و مرتب کردن تختخوابش را انجام دهد؛ البته در این سن شاید لازم باشد هنوز هم از بازی ساعت زنگ‌دار یا سایر بازی‌ها برای مفرح کردن این زمان استفاده کنید. کودکان سه ساله می‌توانند شلوار کشی‌ و دامنشان را خودشان بپوشند و با راهنمایی شما مسواک بزنند. تلاش فرزندتان را تشویق کنید تا توجه مثبتی از شما دریافت کند.

 کودک چهار ساله

بچه‌های چهارساله می‌توانند مسئولیت‌های بیشتری مثل گذاشتن ظرف کثیف در سینک ظرفشویی، انداختن لباس‌های کثیف در سبد، شستن خودشان در حمام (البته با نظارت شما)، مسواک زدن (با راهنمایی شما) و برداشتن لباس‌هایی از داخل کشو یا کمد که قرار است فردا بپوشند، انجام دهند. یادتان باشد از کودک تشکر کنید و کارهایش را تشویق کنید. همچنین در ازای کارهای مثبتش به او پاداش بدهید. مثلا چون لباس‌هایش را خیلی سریع پوشیده می‌توانید قبل از رفتن به مهدکودک با هم بازی کنید.

کودک پنج ساله

پنج ساله‌ها می‌توانند صبح‌ها خودشان برای رفتن به مهدکودک آماده شوند ( لباس‌هایشان را از کمد بردارند و بپوشند). آنها می‌توانند برای حاضر شدن یک ناهار ساده کمک کنند. تمرین کنند که چطور بند کفش‌هایشان را ببندند. به علاوه آنها می‌توانند به خواهر و بردار کوچک‌تر از خودشان هم در لباس پوشیدن کمک کنند. بچه‌های این سن می‌توانند حمام را بعد از استفاده تمیز (آویزان کردن حوله و انداختن لباس کثیف در سبد) و تختشان را خودشان مرتب کنند.

کودک شش و هفت ساله

بچه‌های شش و هفت ساله می‌توانند در انجام کارها به شما کمک کنند یا بعضی از آنها را خودشان به تنهایی انجام دهند. آنها می‌توانند لباس‌های تمیز را در کشوی خودش بگذارند یا آنها را در کمد آویزان کنند، سر وقت به حمام بروند و به موقع بخوابند. تا این سن باید بتوانند خودشان مسوک بزنند، به تلفن جواب بدهند و وقتی طرف صحبت قرار می‌گیرند مودبانه پاسخ دهند. می‌توانند در آماده کردن غذا کمک کنند. خیلی از بچه‌ها در این سن می‌توانند با نظارت یک بزرگسال خودشان ساعت را کوک کنند و صبح از خواب بیدا شوند( باز هم تاکید می‌کنیم با نظارت شما).

نکته: سعی کنید تا جایی که امکان دارد برای بچه‌های این سن هر چیزی را که خواستند نخرید. دادن پول توجیبی کمک می‌کند یاد بگیرند چگونه برای رسدن به هدف‌هایشان برنامه‌ریزی کنند. تشویقشان کنید پولشان را پس‌انداز و برای هزینه آن برنامه‌ریزی کنند.

 کودک هشت تا 11 ساله

بچه‌ها هشت تا 11 ساله می‌توانند بیشتر کارهای نظافت شخصی را خودشان انجام دهند و مسئولیت آماده شدن برای رفتن به مدرسه را کاملاً بپذیرند. آنها می‌توانند محتویات صندوق نامه‌ها را به داخل خانه بیاورند و سطل زباله را به بیرون ببرند. می‌توان از آنها انتظار داشت که اتاقشان را تمیز نگه دارند و در برخی کارهای خانه مثل گردگیری کمک کنند و لباس‌های شسته شده اعضای خانواده را جدا کنند. آنها همچنین می‌توانند میز غذا را آماده یا بعد از غذا خوردن تمیز کنند.

نکته: به جای این‌که برای بچه‌های این سن هر چه که خواستند بخرید، کمکشان کنید پولشان را پس‌انداز کنند تا چیزهایی را که می‌خواهند بخرند. به آنها یاد بدهید در زمان تخفیف‌ها و حراج‌ها خرید کنند تا بتوانند پول بیشتری پس‌انداز کنند. راهنمایی‌شان کنید تا خرید آنی نکنند و قبل از خرید هر چیزی دو سه روز صبر کنند- آن وقت متوجه می‌شوند چقدر سریع نظرشان عوض می‌شوند و از این که پولشان را خرج نکردند خوشحال می‌شوند. یک حساب بانکی برایشان باز کنید تا مدیریت پول را جدی‌تر یاد بگیرند.

 نوجوان 12 تا 14 ساله

بچه‌های دوازده تا چهارده ساله می‌توانند تقریبا در همه کارهای خانه کمک کنند. آنها می‌توانند آشپزی کنند، خانه را تمیز کنند و حتی ماشین را بشویند، مسئولیت کامل شستن لباس‌هایشان را بپذیرند. حواستان باشد که کارهایشان را خودشان انجام دهند چون در غیر این صورت تبدیل به بچه‌های بی‌مسئولیت و دست‌وپا چلفتی می‌شوند. اعتماد به نفس بچه‌ها بر اساس توانمندی‌هایشان شکل می‌گیرد و بچه‌هایی که می‌توانند کارهایشان را خودشان انجام دهند، حس بهتری نسبت به خودشان دارند.

نکته: در این سن هم بچه‌ها را به خرید با برنامه‌ریزی تشویق کنید. همچنین آنها دیگر به سنی رسیده‌اند که بتوانند برای خرید لباس هم مبلغ ماهیانه‌ای دریافت کنند. این کار به آنها کمک می‌کند از قبل برنامه‌ریزی کنند و مدیریت مالی را بهتر یاد بگیرند. به علاوه می‌فهمند که "خواستن" به معنای "داشتن" نیست و این یک درس بزرگ در زندگی‌شان است.

نوجوانان 15 سال به بالا

نوجوان‌ها خیلی مستقل هستند و می‌توانند شست‌وشوی لباس‌ها، اتو زدن، کمک به آماده کردن غذا و مراقبت از بچه‌های کوچک‌تر را انجام دهند. او را تشویق کنید که در کارهای اجتماعی و انجام کارهای خانه داوطلب شود و فقط به فکر خودش نباشد.

همچنین دکتر آسیه اناری، عضو هیئت مدیر انجمن روانشناسی بالینی کودک و نوجوان و مدیر مرکز مشاوره یاسان  در برنامه تلویزیونی هزار راه نرفته توضیحات بیشتری درباره مسئولیت پذیری نوجوانان ارائه کرده است که می توانید در ویدئوی زیر ببینید:

با وجود بهترین تلاش های والدین برای شناخت نوجوان خود، برخی اوقات به نظر می رسد مشکلات نوجوان شان برای آنها غافلگیر کننده است. در مواجهه با مشکلات رفتاری و هیجانی (مانند رفتارهای پرخطر غیر قابل کنترل) باید حتماً از روانشناس متخصص نوجوان کمک بگیرید. برای رزرو وقت مشاوره و ارزیابی کلیک کنید.

همچنین می توانید مهارت های فرزندپروری خود را با خواندن کتاب های روانشناسی در زمینه کودک و نـوجوان  یا حضور در کـارگـاه های فرزندپروری ارتقا دهید.

دریافت وقت مشاوره

لطفا برای دریافت وقت مشاوره از روانشناسان مرکز مشاوره یاسان از ساعت 9 تا 19 با دو شماره زیر تماس بگیرید يا از طریق واتس‌اپ پیام دهید. راحت ترين مسير براي فارسی زبانان خارج از کشور ارسال پيام از طریق واتس‌اپ است.